Rrrewolucja!

"Sprawa Dantona", Teatr Polski we Wrocławiu/"Interpretacje"

Przewrotne to przedstawienie, pełne celowych dysonansów i szelmowskiej kpiny. Głosy krytyki, chcące ograniczyć "Sprawę Dantona" do tasiemca, serwującego kolejne trickowe gagi lub do popisu samowolki reżyserskiej pod szyldem "dziś wszystko mi wolno", dopuszczają się niesprawiedliwości i zubożenia tego przedstawienia pod każdym względem. Tak samo jednak uwagi o rzekomo głębokim uaktualnieniu historycznego dramatu Stanisławy Przybyszewskiej i próbie nowatorskiego zmierzenia się z historią mijają się raczej z przekazem widowiska Jana Klaty.

Kogo dziś jeszcze obchodzi Rewolucja Francuska? Kto z własnej woli zasiada nad rycinami śmiesznych panów w perukach i potrafi zobaczyć w nich twarze zwykłych ludzi? Twarze, kryjące codzienne słabości, kompleksy i dziecięcą infantylność, o które nikt by nie podejrzewał tych wszystkich napuszonych dostojników wyzierających z kunsztownych portretów. A jednak od wieków polityką zajmują się ludzie, którzy kompletnie się na tym nie znają, nurzają się we własnych obsesjach, nie potrafią przewidzieć konsekwencji swych szalonych decyzji. Nawet, gdy jest już za późno, brną w najgorsze ciemni, głusi, ślepi z odwieczną maksymą na ustach: „To, co wytwarza dobro powszechne, jest zawsze przerażające”.

Klatę nie interesuje ani uczciwe rozliczenie się z historią, ani też wyczerpująca interpretacja dramatu Przybyszewskiej. Nie odrabia tej lekcji celowo. Jest niesfornym uczniem, igrającym z krytyką i uciekającym widzowi. Prowadzi trzygodzinną zabawę w zgadywanie, wywołuje śmiech, by po chwili tym samym niemalże chwytem wprowadzić zgrozę, którą na koniec niesmacznie kwituje prostym gagiem farsowym, jakby nic się nie stało. Bawimy się więc dalej, a przedstawienie wciąż dostarcza nowych uciech i nowych przeszkód, by cieszyć się tym, co się ogląda. 

Bo i z czego się cieszyć? Miernota i prowizoryczność slumsowej scenografii zamyka nas w świecie pozbawionym jakiegokolwiek sensu. Okazuje się, że u podstaw rewolucji leży kompletna niewiedza – związkowcy obozu Dantona dowiadują się z gazet do czego dążą, bo sami nie potrafią się określić. Przerażający jest fakt, że tego wszystkiego można było uniknąć, gdyby „na szczycie” znalazł się ktoś poważny. Tymczasem przez trzy niespełna godziny obserwujemy zabawy małych chłopców wśród kartonowego śmietnika, którzy tylko udają - strojem i gestem - dorosłych mężczyzn. Trzeba podkreślić, że chwyt mocnego i nagłego kontrastu i to na każdym poziomie przedstawienia jest jego dominantą. Klatę nie interesują kompromisy, przemilczenia i tematy tabu. W momencie rozwoju terroru Robespierre\'a rozlega się historyczny, muzyczny manifest Tracy Chapman „Talking about revolution” - dość wyraźna aluzja do rewolty hippisowskiej końca lat 60. Całe przedstawienie jest konglomeratem wielu epok, mieści w sobie odwołania do przemian obyczajowych i liczne drogi interpretacyjne nawet w kierunku polskich wydarzeń z lat 81. i 89. Jednak i w tym miejscu reżyser umyka odbiorcy. To nie gra w jednoznaczny mit epokowy. Robespierre jest zły, ale nie tak jak Jaruzelski, a Danton wcale nie taki krystalicznie dobry na tle swego, wyimaginowanego raczej wizjonerstwa. 

Chaos i kompletna dezintegracja bohaterów w ostatnich scenach buduje makabryczną wizję tego, co powstanie na Świecie po Rewolucji, a co my już znamy z kart historii. Danton jako „jeden z odprysków masy społecznej w zeszłorocznej fazie jej życia” zostaje stracony jak niepotrzebny już pionek wielkiej gry. Jego dzieje miały jednak swoje konsekwencje...

Przedstawienie Klaty umyka przed jakąkolwiek próbą zaszufladkowania, zapisania, zanegowania czy zabicia. Nie da się jasno określić uczuć, które rodzą się w trakcie tego widowiska, dość, że są i rodzą przemyślenia. Choćby takie, że dobro społeczne w polityce jest mitem, że u podstaw największych przemian społecznych leży przypadek lub szaleństwo, albo jedno i drugie, że mechanizmy wielkich rewolucji odżywają nową siłą, nieraz po wielu latach. Oto, co urodził Klata, a historia i sztuka Przybyszewskiej były akuszerkami. Przedstawienie jest odważne i tym smaczniejsze, bo wyśmienicie obsadzone przez aktorów, którzy doskonale zrozumieli intencje reżysera. Biorąc pod uwagę fakt, że osiągnęliśmy już półmetek festiwalowy, Jan Klata to - jak dotąd - zdecydowany faworyt w rywalizacji o „Laur Konrada”.

Małgorzata Bryl-Sikorska
Dziennik Teatralny Katowice - Gazeta Festiwalowa
13 marca 2009

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...