Skrzypek w każdym nas

„Skrzypek na dachu” („Fiddler On The Roof”) należy do klasyki światowego musicalu. Choć jego premiera na Broadway’u odbyła się w 1964 roku, spektakl ciągle jest wystawiany w wielu krajach. W 1971 roku powstał film o tym samym tytule, a scena tańca z butelkami, czy śpiewana przez głównego bohatera piosenka „Gdybym był bogaczem” jest powszechnie znana.

Historia rodziny Tewjego Mleczarza (w tej roli początkowo Stanisław Ptak, obecnie Andrzej Kowalczyk) to spektakl o szybko zmieniającym się świecie. O tym, że dopasowywanie się zmian nie jest łatwe; że chociaż najważniejsza jest tradycja, to często trzeba umieć z niej zrezygnować. Z pokorą i godnością należy przyjmować wszystko, co nas spotyka. Nawet jeśli wbrew zasadom jedna z córek wychodzi za mąż za ubogiego krawca – Motla, a druga chce poślubić rewolucjonistę Perczyka. Nawet jeśli z rozkazu cara trzeba opuścić rodzinną Anatewkę, która jest symbolem rodzinnego szczęścia i spokoju.

Dzięki umiejętnej grze Kowalczyka, wszystko, co dzieje się w maleńkiej wsi, oglądamy oczami Tewjego. Jego smutki i rozterki szybko stają się i naszymi smutkami. Także jego radości stają się naszymi radościami, bo poza dostojnością i opanowaniem postać mleczarza wprowadza w sztukę mnóstwo humoru. Rozmowy Żyda z Bogiem, spotkanie z rzeźnikiem Lejzorem Wolfem (Jacenty Jędrusik) lub doskonała scena, w czasie której mleczarz pyta żonę, czy ta go kocha – to tylko niektóre momenty wywołujące rozbawienie widowni. Publiczność śmieszy także każde pojawianie się Swatki Jenty (doskonała kreacja Elżbiety Okupskiej) oraz zasięganie rad u najstarszego Żyda w Anatewce.

Największym atutem chorzowskiego przedstawienia jest muzyka. Wrażenie robią  zarówno partie wokalne, jak i instrumentalne, wykonywane na żywo przez skrzypka (Jacek Gros) oraz orkiestrę pod dyrekcją Jerzego Jarosika. W libretcie zawarte są najważniejsze treści spektaklu. Ich dopełnienie stanowią realizowane z dużym rozmachem sceny zbiorowe. Często występuje w nich nie tylko zespół aktorski i wokalny, ale także grupa baletowa. Fragmenty pokazujące zabawę Żydów w gospodzie, wesele córki Tewjego oraz świętowanie szabatu głęboko zapadają w pamięć. Emanują z nich silne, autentyczne emocje. Sceny zbiorowe stają się nie tylko doskonałym sposobem na opowiedzenie historii mieszkańców Anatewki, ale także na zaprezentowanie widzom wyjątkowości żydowskiej kultury.

Na uwagę zasługuje także prosta, a jednocześnie sugestywna scenografia. Jej autorem jest nieżyjący już reżyser spektaklu – Marcel Kochańczyk. Chorzowska scena została wyłożona drewnianymi klepkami, które świetnie imitowały obsiane zbożem pola Anatewki. W głębi znajdował się niewielki drewniany domek, na którego dachu opierał nogę tytułowy Skrzypek.

Ta postać okazuje się kluczowa dla całego spektaklu. W pierwszym monologu Tewje porównuje każdego z mieszkańców Anatewki do skrzypka na dachu. Jego zadaniem ma być wydobycie ze swojego instrumentu „prostego i miłego tonu” i nie skręcenie sobie przy tym karku. I może, jak powiada Tewje, to określenie „brzmi głupio”. Jednak wyrażenie „skrzypek na dachu” staje się metaforą ludzkiego życia. Nie tylko tego, które toczy się w doskonale przedstawionej Anatewce...