Sprawa przedawniona

Kiedy słuchałem finałowego monologu Mariusza Bonaszewskiego jako Lucyfera, trudno mi było nie poddać się sugestywnej sile tej wzniosłej, emocjonalnie porywającej interpretacji, choć u jej spodu tkwiła zadra – ta obrona Zborowskiego to jakaś straszliwa pomyłka poety, który przyłączył się do legendy stworzonej pod patronatem magnaterii strojącej się w demokratyczne szaty i wpisał sprawę Zborowskiego w plan genezyjskiej koncepcji dziejów. W ten sposób warchoł, morderca i awanturnik urósł do rangi męczennika, orędownika wolności, a nawet – krok dalej – utożsamił się z Polską. Utożsamił, ale i nie utożsamił, bo na koniec – choć końca właśnie nie ma – Słowacki Kanclerza uniewinniał, dwie strony sporu jednał i nie postawił kropki. Nigdy też dramatu nie ukończył.

Nic dziwnego, że ta otwarta forma nęci wielkich inscenizatorów – Janusz Wiśniewski, poprzednik Jarockiego w Narodowym, wykreował „Samuela” na Słowackiego wersję „Dziadów” toczącą się w zaduszne święto, wielkie porachunki duchów z bogiem i historią. Jarocki odwołuje się raczej do „Fausta”, ale nie daje widowisku jednolitości, rozkłada je na trzy słabo do siebie przystające części, próbując tchnąć w utwór publicystycznego ducha.

Najbardziej dyskusyjna i ułomna jest część środkowa. Oceanidy w strojach nurków, klapiące płetwami po podłodze w rytm muzyki Nergala, raczej śmieszą, niż straszą, a sprawozdanie z powtórnego pogrzebu Słowackiego, choć ciekawe, kieruje przedstawienie w stronę bezpośredniej dyskusji o katastrofie smoleńskiej i jej konsekwencjach. Przydaje to temperatury widowisku, ale prowadzi je w stronę doraźnej interwencji. Cała ta część budzi podejrzenie, że Jarocki idzie w zawody z modnymi trendami inscenizacji, demonstrując, że i on potrafi korzystać z nowoczesnej techniki i mieszać rozmaite porządki estetyczne.

Wyraziście wypada część trzecia, najlepiej dopracowana też u Słowackiego, czyli sąd boży nad Kanclerzem, wytoczony przez Zborowskiego, który nie rozstaje się ze swoją odrąbaną głową. Trzej główni bohaterowie: refleksyjny i znękany Kanclerz (Jerzy Radziwiłowicz), wołający o sprawiedliwość Zborowski (Waldemar Kownacki) i dążący do wyświetlenia prawdy Adwokat/Lucyfer (Mariusz Bonaszewski) toczą błyskotliwy bój na słowa, aby na koniec okazało się, że sprawa jest przedawniona. Nauka z tej lekcji taka, że nie można żyć z głową do tyłu, że historia, choć ważna, jest tylko historią, a ważniejsze są wyzwania przyszłości i krzepiąca trudna zgoda.

Szkoda, że całość tego przewodu została obramowana niepotrzebnymi banałami zaczerpniętymi z książki Sparrowa „Kosmos”, na szczęście pominiętymi w drukowanej w programie wersji scenariusza. Już na samym wstępie aktor grający potem Chrystusa (Kamil Przystał) zwraca się do zgromadzonej w westybulu publiczności, by szła za nim, ale nie takie to oczywiste, bo najpierw trzeba okazać do kontroli bilety. W finale spektaklu ten sam aktor schodzi do widzów i znowu sugeruje, że ma głębokie prawdy do objawienia. Nie udał się też niezrozumiały zabieg powierzenia roli Eoliona/Heliona/Ja Dominice Kluźniak, która najwyraźniej źle się czuje jako chłopiec, a manieryczną interpretacją wiersza pozoruje somnambulizm