Stan czytelnictwa w Polsce w 2018 roku.

Poszerzona próba czytelników książek umożliwiła pogłębioną analizę wyborów i preferencji lekturowych oraz społecznego obiegu książki w różnych grupach społeczno-demograficznych. Co więcej – uczestników badania internetowego, którzy czytają książki z większą systematycznością (kryterium doboru do próby celowej było przeczytanie co najmniej trzech książek w ciągu roku), jednocześnie swobodnie korzystają z internetu (badani samodzielnie wypełniali kwestionariusz on-line) traktować można jako grupę odniesienia w interpretacji wyników uzyskanych na reprezentatywnej próbie ogólnopolskiej.

Jak zaprezentujemy to w dalszej części tego komunikatu, pod pewnymi względami przewyższają oni czytelników z próby ogólnopolskiej (np. w korzystaniu z e-booków i audiobooków), w innych (np. wielkości księgozbiorów domowych) odbiegają od nich mniej, niż można by się tego spodziewać.

Szczegółowe wyniki wraz z komentarzem zaprezentowane zostaną po zakończeniu pogłębionych analiz w pełnym raporcie z badań udostępnionym w formie drukowanej oraz na stronie BN.

Główne wskaźniki czytelnictwa pozostają bez zmian

W 2018 roku czytanie przynajmniej jednej książki w ciągu roku zadeklarowało 37% respondentów (por. Wykres 1). Różnica jednego punktu procentowego w porównaniu z poprzednim rokiem mieści się w marginesie błędu pomiaru, który dla próby o liczebności 2 tys. obserwacji wynosi 2%.

Podstawowe wskaźniki czytelnictwa są stabilne. W dłuższej perspektywie czasowej widać, że deklaracje czytania książek (co najmniej jednej i co najmniej siedmiu w ciągu roku) wyraźnie spadły w latach 2004-2008. To, że zainteresowanie czytaniem książek nie rośnie, ma zapewne wiele przyczyn; należą do nich m.in. style życia i sposoby spędzania czasu wolnego, popularyzacja rozrywki cyfrowej, niewielkie przełożenie czytania książek w dorosłym życiu na powodzenie na rynku pracy, a także fakt, że za sprawą przemian w dziedzinie technologii komunikacji książki nie są dziś jedynym źródłem wiedzy i informacji.

Znajduje to swoje odbicie w zmianie postaw względem czytania książek. W młodszych grupach wiekowych znajdziemy mniejszy odsetek osób deklarujących, że bardzo lubią czytanie książek – zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet, które w starszych grupach wieku wyraźnie przewyższają mężczyzn pod tym względem (por. Tabela 1). Nie zmienia to faktu, że właśnie wśród młodszych osób jest najwięcej czytelników książek, do tego czytających z większą intensywnością (por. Tabela 2).

Można przypuszczać, że po ustaniu obowiązku szkolnego czytać książki będą ci, którzy nauczyli się to lubić.

__

Wykres 1. Deklaracje dotyczące czytania książek w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie w latach 2000–2018

__

Tabela 1. Odsetki odpowiedzi na pytanie: „Ogólnie rzecz biorąc, proszę odpowiedzieć na pytanie czy lubi Pan(i) czytać książki?" w podziale na płeć i wiek

__

Tabela 2. Odsetki odpowiedzi na pytanie o liczbę książek czytanych w 2018 r. w podziale na grupy wieku

__

Czytane książki najczęściej kupujemy, rzadziej pożyczamy
Pytając uczestników badania o czytane przez nich w ciągu ostatniego roku książki, prosimy ich również o wskazanie w jaki sposób dana książka trafiła w ich ręce (np. została kupiona, pożyczona od znajomego, wypożyczona z biblioteki itp.). W 2018 roku wzrosło znaczenie zakupów książkowych. Oznacza to, że zmieniają się oczekiwania i nawyki czytelników – rośnie znaczenie nowości wydawniczych, a czytelnicy są w większym stopniu skłonni kupić interesujące ich książki zamiast czekać aż przeczytają je znajomi lub sięgać po starsze tytuły obecne w domowych księgozbiorach. Udział książek wypożyczonych z biblioteki publicznej lub ofiarowanych w prezencie utrzymał się na poziomie z 2017 r., wzrósł nieco udział książek wypożyczonych z bibliotek szkolnych, co potwierdzają wyniki badań prowadzonych wśród uczniów.

__

Wykres 2. Źródła czytanych książek w latach 2014–2018 (odsetek osób wymieniających w danym roku książki z poszczególnych źródeł)

__

Posiadanie książek w domach nie jest powszechne, a duże księgozbiory domowe posiada bardzo wąska grupa ludzi
35% respondentów w próbie ogólnopolskiej przyznało, że w ich domach nie ma żadnych książek lub są tylko podręczniki szkolne (por. Tabela 3). E-booki posiada zaledwie 5% co najmniej piętnastoletnich Polaków, w próbie celowej czytelników takich osób jest przeszło jedna czwarta.

__

Tabela 3. Odsetek odpowiedzi dotyczących zawartości księgozbiorów domowych w 2018 r.

__

Polacy mają w swoich domach stosunkowo niewiele książek (por. Tabela 4). 59% posiada do 50 woluminów (około dwie półki książek), 80% – nie więcej niż 100 woluminów. Czytelnicy, co zrozumiałe, przeciętnie mają ich znacznie więcej, ale nawet oni niekoniecznie są posiadaczami wielkich księgozbiorów. Tylko 4% badanych z próby celowej czytelników ma w domu więcej niż 1000 książek.
Tab. 4. Odsetek deklaracji dotyczących objętości księgozbiorów domowych w 2018 roku

__

Książki czytamy głównie w domu, kiedy nic nam w tym nie przeszkadza
Osoby nieczytające książek tłumaczą swoją postawę brakiem czasu. Okazuje się jednak, że czasu nie zawsze i nie wszystkim brakuje w równym stopniu, że są sytuacje bardziej lub mniej sprzyjające czytaniu książek. W pewnych warunkach czytelnicy wolą sięgnąć po teksty krótsze i mniej angażujące niż książka, np. w czasie oczekiwania na wizytę u lekarza czy w trakcie jazdy środkami transportu publicznego. Podobnie jest z pracą zawodową – nawet czytelnikom z próby celowej łatwiej jest sięgnąć po książkę w weekendy lub dni wolne od pracy. Książki najchętniej czytamy w domu. Jeśli pogoda sprzyja przebywaniu na dworze – również czytelnicy książek rezygnują z czytania na rzecz wielorakich aktywności na świeżym powietrzu. Tabela 5 pokazuje, że czytanie książek jest praktyką związaną przede wszystkim z przestrzenią prywatną, z czasem, kiedy przebywa się w domu i kiedy nie ma się w zasięgu atrakcyjniejszych form spędzania czasu.

__

Tabela 5. Odsetek deklaracji dotyczących częstotliwości czytania w wybranych sytuacjach w 2018 roku

__

Wybór książki do czytania zależy od indywidualnych potrzeb, dlatego najlepsze rekomendacje pochodzą od bliskich i od osób o podobnych zainteresowaniach
Wszystkich uczestników naszego badania zapytaliśmy o to, które ze wskazanych przez nas źródeł wiedzy o tym, jakie książki warto czytać, są ich zdaniem najmniej, a które najbardziej przydatne.
Generalnie dla wszystkich badanych najlepszymi źródłami wiedzy pomocnymi w wyborze książek są rekomendacje znajomych i rodziny oraz własne kompetencje czytelnicze, na których osoby nieczytające książek polegają jednak nieco mniej niż na radach rodziny.
Jeszcze ciekawiej wygląda to w przypadku nabywców książek – w ich przypadku postrzeganie pewnych źródeł wiedzy o książkach jako mniej lub bardziej przydatne może wpłynąć na decyzje ozakupie danej pozycji. Dokonując wyboru tytułu kupowanej książki, badani kierują się przedewszystkim własną opinią na jej temat. W dalszej kolejności znajdują się rekomendacje znajomych i rodziny, a więc osób z najbliższego otoczenia, takich, z którymi utrzymuje się codzienne kontakty. Opinie na temat książek zamieszczane w internecie interesują przede wszystkim osoby stosunkowo młode (do 39 roku życia). Najstarsi respondenci większą wagę przywiązują do opinii bibliotekarzy i księgarzy. We wszystkich grupach wiekowych najmniejszym zaufaniem cieszą się komunikaty rozpoznawane jako jednoznacznie komercyjne, a więc reklamy, katalogi wydawnicze itp. Być może stosunkowo wyższa pozycja księgarza w tej dziedzinie związana jest z możliwością kontaktu bezpośredniego, podczas gdy przekaz marketingowy jest zdepersonalizowany.

__

Wykres 3. Hierarchia przydatności źródeł wiedzy o książkach, które warto czytać. Grupa nabywców książek1 z podziałem na wiek

__

Czytelnicy książek drukowanych czytają też e-booki
Biorąc pod uwagę odpowiedzi udzielone przez badanych z próby ogólnopolskiej, można powiedzieć, że czytanie e-booków jest praktyką podejmowaną przez bardzo nieliczne osoby. Tymczasem ci, którzy czytają książki, a zarazem sprawnie korzystają z komputera, coraz chętniej sięgają po tytuły wydane w formatach cyfrowych. W celowej próbie czytelników, czytanie książek w formacie e-booka zadeklarował niemal co drugi badany (Tabela 6).

__

Tabela 6. Odsetek deklaracji dotyczących korzystania z elektronicznych nośników tekstu

__

E-booki czyta się przede wszystkim na ekranach komputerów, zwłaszcza laptopów, i telefonówkomórkowych. Można domniemywać, że wysoka pozycja komputera w tej dziedzinie wynikaz praktyki czytania przy okazji albo w przerwie innych zajęć, m.in. tych związanych z pracą. Z koleismartfony są dziś urządzeniami, z którymi rozstajemy się bardzo rzadko i na krótko, używając ich nietylko do dzwonienia i wysłania wiadomości, ale także do czytania książek i słuchania audiobooków(Tabela 7 i Tabela 8).

__

Tabela 7. Odsetek deklaracji dotyczących wykorzystania poszczególnych urządzeń do odczytu e-booków

__

Tabela 8. Odsetek deklaracji dotyczących wykorzystania poszczególnych urządzeń do odsłuchu audiobooków w 2018 roku

__

W językach obcych częściej czytamy teksty użytkowe, rzadziej literaturę piękną Czytających jakiekolwiek teksty w językach obcych jest ok. 7%, przy czym w próbie celowej czytelników książek takich osób jest 38%. Najczęściej czyta się w ten sposób informacje publikowane w internecie (artykuły prasowe, posty, blogi, strony tematyczne), następnie teksty związane z wykonywaną pracą (korespondencję służbową, dokumentację, raporty itd.) oraz teksty na użytek prywatny (instrukcje obsługi, poradniki, przewodniki, przepisy). Najrzadziej w językach obcych czyta się prasę papierową i literaturę piękną. W języku innym niż polski statystycznie częściej czytają mężczyźni niż kobiety, przy czym różnica szczególnie wyraźnie widoczna jest w lekturach na użytek pracy zawodowej.

__

Tabela 9. Odsetek deklaracji dotyczących czytania tekstów w języku obcym

__

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego