Stanisława Perzanowska (1898 - 1982)

Aktorka teatralna, telewizyjna, filmowa i radiowa, reżyserka teatralna i pedagog.

Urodziła się 2 lipca 1898 w Warszawie. Zmarła 24 maja 1982 w Warszawie.

Właściwie Stanisława Perzanowska-Chmielewska. Około 1914 była słuchaczką Szkoły Aplikacyjnej w Warszawie, następnie naukę zawodu aktorskiego kontynuowała w Warszawskiej Szkole Dramatycznej (1918-19).

Zaangażowana przez Osterwę do tworzącej się właśnie w Warszawie Reduty zagrała m.in. Kasię ("W małym domku" Rittnera), Pokojówkę ("Przechodzień" Katerwy), Tancerkę, potem Nelly ("Papierowy kochanek" Szaniawskiego), Irenę ("Ponad śnieg" Żeromskiego), Ewę ("Pastorałka" Schillera). Na sezon 1923/24 została zaangażowana do Teatru Polskiego w Wilnie, gdzie grała m.in. Consuellę („Ten, którego biją po twarzy" Andrejewa) i Solveigę ("Peer Gynt" Ibsena). W sezonie 1924/25 występowała w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, w 1925 wróciła do Wilna i ponownie wstąpiła do Reduty Osterwy. Grała wówczas m.in. Jewdochę ("Sędziowie" Wyspiańskiego), Młynarkę ("Zaczarowane koło" Rydla), Smugoniową ("Przepióreczka" Żeromskiego), Żanetę ("Wilki w nocy" Rittnera). W 1929 została zaangażowana przez Marię Strońską do Teatru Ateneum w Warszawie, gdzie następnie, po objęciu dyrekcji przez Stefana Jaracza, stała się jego najbliższą współpracownicą i współtwórczynią największych osiągnięć tego teatru (1930-33, 1935- 39) oraz Teatru Nowa Komedia (sezezon 1933/34) i Teatru Aktora (sezon 1934/35). Reżyserowała m.in. "Ulicę" Rice'a (rola Anny Moran), "Dom otwarty" Bałuckiego, "Senat szaleńców" Korczaka, "Pannę Maliczewską" Zapolskiej (Michasiowa), "Murzyna warszawskiego" Słonimskiego, "Marcowego kawalera" Blizińskiego (Pawłowa), "Ożenek" Gogola (Fiokła Iwanowna), "Świętoszka" Moliera (Pani Parnelle), "Rodzinę" Słonimskiego (Lucysia Lekcicka), "Moralność pani Dulskiej" Zapolskiej (Dulska). Gościnnie reżyserowała na innych scenach warszawskich, np. w teatrze Banda (1932), teatrze Rex (1933), Wielka Operetka (1934). W latach 1939-41 grała, reżyserowała, a od marca 1941 sprawowała też kierownictwo artystyczne Polskiego Teatru Dramatycznego w Wilnie, następnie reżyserowała w warszawskim Teatrze Złoty Ul (1941-42), Miniatury (1942-43), Komedia (1942-44), w Krakowskim Teatrze Powszechnym (1944).

Po wojnie została zaangażowana na stanowisko reżyserki Teatru Śląskiego w Katowicach (sezon 1945/46), następnie w połowie sezonu przeszła do Teatru Syrena w Łodzi (1946-47), po czym wróciła do Warszawy, gdzie grała i reżyserowała w Teatrze Nowym (1247-49), Teatrze Placówka (1948), Teatrze Narodowym (1949-57), a od 1955 także na scenie Teatru Współczesnego (do 1968). Ważniejsze role powojenne, to m.in. Bułyczowa ("Jegor Bułyczow" Gorkiego), Pani Desmermortes ("Zaproszenie do zamku" Anouilha), Babette ("Biedermann i podpalacze" Frischa), Anfisa ("Trzy siostry" Czechowa). Ostatnia rola teatralna, to rola Matki w spektaklu „Dwa teatry" Jerzego Szaniawskiego w reżyserii Erwina Axera w warszawskim Teatrze Współczesnym (premiera 14 lipca 1968).

Wystąpiła w Teatrze Telewizji w Kilku spektaklach m. in. „Humoreski" Antoniego Czechowa w reżyserii Estery Wodnarowej (premiera 1 stycznia 1954), a także w „Weselu" Stanisława Wyspiańskiego w roli Kliminy w reżyserii Adama Hanuszkiewicza (premiera 11 marca 1963) oraz w „Nokturnie Stanisława Grochowiaka w roli Marfusza w reżyserii Tadeusza Jaworskiego (premiera 3 lipca 1968)

W Teatrze Polskiego Radia karierę rozpoczęła od roli Matki Daszeńki w „Weselu" Antoniego Czechowa w reżyserii Ireny Byrskiej (premiera 26 grudnia 1950) grała również Pannę Prefere w „Zbrodni" Sylwestra Bonnard" Anatola France'a w reżyserii Janusza Warneckiego (premiera 30 listopada 1958), Żonę Oteżana w „Skrzydlatym koniu" Anonima w reżyserii Michała meliny (premiera 18 czerwca 1955) oraz w „Koloraturze" Wisławy Szymborskiej w reżyserii Helmuta kajzara (premiera 24 stycznia 1969) i Panią Pernelle w „Świętoszku" Moliera w reżyserii Natalii Szydłowskiej (premiera 10 października 1976).
Szczególną popularność przyniosła jej rola Heleny Matysiakowej w nadawanej od 15 grudnia 1956 (61 lat) lat powieści radiowej "Matysiakowie".

Jej filmowy debiut, to rola Adeli Gzyms w „Romeo i Julcia" (1933) w reżyserii Jana Nowiny-Przybylskiego. Wystąpiła również w serialu filmowym „Dzieci z naszej szkoły" (1968) w reżyserii Wadima Berestowskiego. Ma również na swoim koncie filmowym pracę reżyserską w filmie „Jego wielka miłość" (1936), który wyreżyserowała wspólnie z Mieczysławem Krawiczem.

Działalność artystyczną łączyła przez wiele lat z pracą pedagogiczną w warszawskiej PWST (do 1968).

Na emeryturę przeszła w 1969 roku. Jej mężem był popularny aktor Zygmunt Chmielewski.
Została pochowana na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.

Nagrody i odznaczenia:
1958 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
1958 - Nagrody Radia i TV - nagroda zespołowa za powieść radiową "Matysiakowie" - nagroda za rolę
1959 - Order Sztandaru Pracy I klasy
1963 - Katowice - Ogólnopolski Festiwal Sztuk Rosyjskich i Radzieckich - wyróżnienie za rolę Anfisy w przedstawieniu "Trzy siostry" w Teatrze Współczesnym w Warszawie
1967 - Odznaka 1000-lecia
1982 - Nagroda pośmiertna przewodniczącego Komitetu d/s Radia iTV I stopnia za kreacje aktorską w powieści radiowej "Matysiakowie"
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Źródło: Almanach Sceny Polskiej, E-teatr, FilmPolski, Wikipedia

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
23 maja 2023

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia