Stefan Wiechecki (1896 - 1979)

Stefan Wiechecki, pseud. Gozdawa, także Gozdawa-Wiechecki, pseudonim literacki Wiech.

Urodził się na Woli jako jeden spośród dziesięciorga rodzeństwa. Ojcem pisarza był Teodor Wiechecki, właściciel sklepu wędliniarskiego przy ul. Marszałkowskiej. Matka Ludwiki z Czarniawskich, brat scenograf - Ludwik Wiechecki, mąż Leokadii Ireny z Fałdowskich.

W 1916 zdał maturę w Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie i wstąpił do I Brygady Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego.
W 1918 roku wrócił do cywila i jako Stefan Gozdawa (pseudonim wzięty z Rodziewiczówny) grywał w różnych teatrach – w sumie kilkanaście ról w objazdowym zespole pod kierownictwem Tadeusza Pola, m.in. w Kaliszu, Częstochowie i Płocku. W sezonie 1918/19 i 1919/20 występował w warszawskim Teatrze Powszechnym na ul. Chłodnej. 

W 1920 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 2 pułku ułanów i przy jego dowódcy pełnił funkcję adiutanta w stopniu wachmistrza. Odznaczony Krzyżem Walecznych. Od 1921 pracował jako urzędnik PCK. W 1923 roku został rzecznikiem prasowym Polskiego Czerwonego Krzyża.
Od wiosny 1923 do marca 1925 kierował w Warszawie Teatrem Popularnym na Woli, gdzie także występował, m.in. jako Jan w Kościuszce pod Racławicami, i reżyserował; w maju 1925 brał udział w wyjazdach zespołu, m.in. do Radomia i Inowrocławia. Teatr Popularny „ruchliwie prowadzony przez p. Gozdawę-Wiecheckiego" – pisano w „Przeglądzie Teatralnym i Filmowym" - „potrafi trafiać do gustu publiczności" oraz „reklamować odpowiednio te siły, które na to zasługują". W sezonie 1926/27 kierował, z Karolem Wojciechowskim, warszawskim Teatrem Zjednoczonych i grał tam m.in. Ordynata we własnej przeróbce „Trędowatej", z zespołem tego teatru wyjeżdżał w lutym i marcu 1927 do Kielc, Radomia i Kalisza. Po rozpadnięciu się zespołu, w czerwcu tego roku występował jeszcze w warszawskim Teatrze Powszechnym jako Zbigniew w „Mazepie".

Od 1925 pracował jako dziennikarz (używał pseudonimu Wiech). Osiągnął wielką popularność, zwłaszcza jako autor felietonów pisanych językiem będącym stylizacją gwary warszawskiej. Był autorem kilku sztuk, m.in. „Śmierć cara Mikołaja II", „Porucznik I Brygady", „Bitwa pod Radzyminem". W 1936–38 pisywał teksty dla teatru Wielka Rewia.

Po 1927 nie występował już w teatrze, natomiast w latach trzydziestych i po II wojnie światowej był często wykonawcą własnych tekstów na estradzie i podczas spotkań autorskich, m.in. w 1952 prowadził konferansjerkę w warszawskim Teatrze Satyryków. W sezonie 1954/55–1956/57 był członkiem kolegium repertuarowego warszawskiego Teatru Syrena.

Po II wojnie światowej pisywał (też tzw. językiem Wiecha) recenzje teatralne, wydane w 1963 w Warszawie w zbiorku „Ksiuty z Melpomeną". Wydał też wspomnienia „Piąte przez dziesiąte" (Warszawa 1970).

Pisał felietony do „Życia Warszawy" i „Kuriera Codziennego", a następnie do „Expressu Wieczornego", któremu Wiech pozostał wierny aż do śmierci.

Według niepotwierdzonych informacji, podczas powstania warszawskiego publikował w staromiejskim dzienniku „Powstaniec".

Pierwszy zbiór opowiadań „Znakiem tego" Wiechecki wydał własnym sumptem, nikt nie był zainteresowany ich drukiem. Dopiero, gdy cały nakład rozszedł się w dwa tygodnie, znaleźli się chętni wydawcy. Wiech spotykał się z niezbyt przychylnym przyjęciem krytyków i literatów zarówno przed wojną, jak i w okresie powojennym. Przed wojną zaszufladkowano go jako felietonistę, po wojnie zaś gwara warszawska nie pasowała do miasta zasiedlonego przez przybyszów z całego kraju i została zakwalifikowana jako gwara peryferii Warszawy. Akcja przedwojennych felietonów Wiecha dzieje się prawie zawsze w Śródmieściu, po wojnie zaś na Targówku i Szmulkach, gdzie ocalały fragmenty autentycznego miasta i jego mieszkańców. W okresie przed wojną w twórczości Wiecha widać starania o odwzorowanie typów i zachowań ludzkich, po wojnie jego twórczość to stylizowana kronika Warszawy doby socjalizmu.
Wszystkie jego utwory objęte były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce, podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.

Do dziś Stefan Wiechecki nie doczekał się publikacji całości dorobku pisarskiego. Wśród jego dokonań wymieniane są:

Zbiory opowiadań i felietonów:
Stefan Wiechecki, „Dzieła wybrane, czyli Wiech - śmiej się pan z tego. Tom I - wybór felietonów 1936 - 1939, Tom II - wybór felietonów 1946 - 1955", PIW, Warszawa 1958;
„Znakiem tego" (1936), „Wysoka eksmisjo" (1937), „W ząbek czesany..." (1938), „Syrena w sztywniaku" (1938), „Ja panu pokażę!" (1938), „Piecyk i S-ka" (1939), „Wiadomo – stolica" (1945), „Spacerkiem przez Poniatoszczaka" (1946), „G jak Gienia" (1948), „Helena w stroju niedbałem, czyli królewskie opowieści pana Piecyka" (1948), „Z bukietem w ręku" (1949), „Do wyboru, do koloru" (1950), „Na perłowo" (1951), „Spokojna głowa" (1953), „Wiejskie wczasy" (1953), „Szafa gra" (1955), „Śmiej się pan z tego" (1956), „Zero do kółka" (1956), „Wariackie papiery" (1957), „Rodzina Mortusiaków" (1959), „Dryndą przez Kierbedzia" (1960), „Warszawa da się lubić" (1962), „Ksiuty z Melpomeną" (1963), „Wątróbka po warszawsku" (1965), „Wisła się pali" (1967), „Śmiech śmiechem" (1968), „Przez lufcik" (1972), „A to ci polka!" (1974).

Powieści:
„Café »Pod Minogą«" (1957)
„Maniuś Kitajec i jego ferajna" (1960)

Wspomnienia:
„Piąte przez dziesiąte" (1970)
W latach 2000-2015 Robert Stiller zebrał i zredagował do druku książkowego wszystkie możliwe do odnalezienia przedwojenne opowiadania, felietony i reportaże Wiecha, także te zebrane uprzednio w tomikach „Znakiem tego", „Wysoka eksmisjo", „W ząbek czesany...", „Syrena w sztywniaku", „Ja panu pokażę!" oraz „Piecyk i S-ka"

Opowiadania przedwojenne:
„Bitwa w tramwaju" (2000), „Zakochany złodziej" (2000), „Mąż za tysiąc złotych" (2000), „Głowa spod łóżka" (2000), „Trup przy telefonie" (2001), „Skarby w spodniach" (2001), „W sidłach demona" (2001), „Fatalna czternastka" (2001), „Czaszka w rondlu" (2007), „Wytworny rzeźnik" (2008), „Pożycz mi rewolweru!" (2012), „Kusicielka w opałach" (2013).
Felietony przedwojenne:
„Walery Wątróbka ma głos" (2014)
Reportaże przedwojenne:
„Jesień na Kercelaku" (2015)
„Odświętna butelka" (2015)

Równocześnie z edycją przedwojennych opowiadań, felietonów i reportaży Wiecha ukazuje się seria będąca wznowieniem opowiadań, felietonów, reportaży i monologów, które ukazały się w powojennych tomikach autora. Do 2020 roku ukazały się:
- „Ksiuty z Melpomeną" (2001) - edycja oparta na poszerzonym wydaniu z 1979 roku
- „Helena w stroju niedbałem czyli królewskie opowieści pana Piecyka" (2002)
- „Wiadomo-stolica" (2011) - książka zawiera twórczość zebraną uprzednio w tomikach „Wiadomo-stolica" oraz „G jak Gienia"
- „Pantofelki z flądry" (2011) - książka zawiera twórczość zebraną uprzednio w tomikach „G jak Gienia", „Z Bukietem w ręku" oraz „Do wyboru do koloru"
- „Koza w kagańcu" (2012) - książka zawiera twórczość zebraną uprzednio w tomikach „Na perłowo" oraz „Spokojna głowa"
- „Szafa gra" (2013) - książka zawiera twórczość zebraną uprzednio w tomiku „Szafa gra"
- „Wariackie papiery" (2017) - książka zawiera twórczość zebraną uprzednio w tomikach „Szafa gra", „Wariackie papiery" oraz „Zero do kółka"
- „Rodzina Mortusiaków" (2017)
- „Wątróbka po warszawsku" (2018)
- „Wisła się pali" (2018)
- „Niejaki komputer" (2019) - książka zawiera twórczość zebraną uprzednio w tomiku „Śmiech śmiechem"
- „A to ci Polka!" (2019) - książka zawiera twórczość zebraną uprzednio w tomiku pod tym samym tytułem
- "Koncert na sikawkę" (2020) - książka zawiera twórczość zebraną uprzednio w tomiku „Przez lufcik"
Z powyższej edycji wyłączono jedynie opowiadania będące dubletami – Wiech niekiedy zmieniał nieznacznie treść któregoś ze starszych opowiadań i tak przekształcone dawał do ponownego druku.

W 1990 roku ukazał się zbiór przedwojennych opowiadań Wiecha o tematyce żydowskiej pt. „Koszerny kozak czyli opowiadania żydowskie". Całość twórczości Wiecha o tematyce żydowskiej zawierają tomiki: „Mąż za tysiąc złotych", „Głowa spod łóżka", „Trup przy telefonie", „Skarby w spodniach".

Publikował też pod nazwiskiem Stefan Gozdawa - sztuki teatralne:
- "Porucznik pierwszej brygady: Sztuka w 3 aktach, osnuta na tle dziejów polskiej organizacji strzeleckiej i legjonowych bojów w czasie wojny światowej" (wydana pod nazwiskiem Stefan Gozdawa-Wiechecki, Lwów, Spółka Nakładowa Odrodzenie BR. (CA. 1923) - wg innych źródeł rok I wydania 1929)
- "Bitwa pod Radzyminem czyli śmierć ks. Skorupki: Sztuka narodowa w 3 aktach" - Biblioteka Teatrów Amatorskich (1934)

Felieton na zamówienie:
- "To będzie dzielnica" - opowiadanie w wydawnictwie "Praga Północ 1964-1968" wydanym przez Prezydium DRM

I na koniec „białe kruki" - informacji o tych pozycjach nie znajdzie się w żadnym opisie poświęconym Wiechowi:
- „Syrena w sztywniaku" (zawierający zbiory „Syrena w sztywniaku" i „Wysoka eksmisjo"). Nowy York, 1944, Roy Publishers. Przeznaczone dla więźniów obozów (pieczęć "War Prisoners AID. World;s Committee YMCA, Geneva, Switzerland" oraz pieczęć "11278 US. CENSOR") i żołnierzy polskich walczących na froncie zachodnim (pieczęć "D-two 4 kompanii zaopatrywania H.Q. 4 Coy Polish A.S.C."). Okładka sztywna - zielona.
- „Wysoka eksmisjo". Londyn, 1945, Kiosk Ogniska

Wiech nie posługiwał się czystą gwarą przypisaną którejś z przedwojennych dzielnic Warszawy, była to raczej jej mieszanka. Po wojnie, gdy gwara wyszła z użycia i stała się językiem martwym, Wiech nadal ją rozwijał. Dziś trudno już dociekać, co zostało przez Wiecha przetworzone, co jest prawdziwym wyrażeniem gwarowym, a co zostało przez niego wymyślone.

Zmarł na serce. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Ordery i odznaczenia:
Order Sztandaru Pracy II klasy
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1952)
Srebrny Krzyż Zasługi
Srebrny Wawrzyn Akademicki (4 listopada 1937)

Źródła: Wikipedia, E-teatr.pl, FilmPolski, Almanach 1978/79