Sztuka powinna boleć

Podejrzewam, że dlatego, że ludzie nie rozumieją, jakie jest najważniejsze zadanie sztuki – wywoływanie w nas emocji, pociąganie za struny, do których nikt i nic nie jest w stanie dotrzeć, bo w konfrontacji z człowiekiem nigdy nie jesteśmy do końca szczerzy, nakładamy maski, prowadzimy gry. W konfrontacji ze sztuką zostajemy sami i ona obnaża wszystko, czego się boimy, przed czym uciekamy, co nas drażni, czego nie jesteśmy w stanie zaakceptować. Sztuka jest jak lustro, w którym się codziennie przeglądamy. Tylko my widzimy, jak naprawdę wyglądamy, inni widzą nas już po zabiegach kosmetycznych z odpowiednio dopracowaną twarzą.

Poruszam tę kwestię, bo zaciekawiła mnie dyskusja, która odbyła się na facebookowym profilu Teatru Telewizji po emisji spektaklu „Ale z naszymi umarłymi" według powieści Jacka Dehnela w adaptacji Michała Kmiecika i w reżyserii Marcina Libera z Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach. Sztuka jest utrzymana w konwencji komedii grozy z elementami horroru i makabry oraz celnymi komentarzami na temat naszego życia społeczno-politycznego. Grana na żywo muzyka i piosenki zespołu Nagrobki w zabawny sposób dopełniają obraz polskiego społeczeństwa tworząc pewnego rodzaju musical o pandemii zombie, które zapełniają ulice miasta.
Gdyby ktoś podszedł do tego spektaklu ze zdrowym rozsądkiem i zrozumieniem roli sztuki, uchwyciłby przekaz i ewentualnie analizował formę. Niestety, widzowie podzielili się na dwa radykalne obozy – absolutnie oburzonych i absolutnie zachwyconych, a linia podziału przebiegała według preferencji politycznych. Głosów rozsądku było w tym wszystkim niewiele. Doszło do tego, że administrator prosił o kulturalną dyskusję.

Ale kulturalnej dyskusji nie było. Jedni wyzywali drugich. Lewacy prawaków, prawacy lewaków. Dostało się wszystkim możliwym mniejszościom i większościom.

- A czyż nie o tym właśnie jest ta sztuka? – zapytał nagle jeden Głos Rozsądku. – Czy nie o podziałach w naszym narodzie? Nie o wyzwiskach, którymi się obrzucamy na co dzień przy byle okazji? Drodzy rodacy – kontynuował Głos Rozsądku. – Przeszkadzają wam przekleństwa w sztuce, a nie przeszkadzają wam w dyskusji na facebooku? Im bardziej ktoś się oburzał na obraz społeczeństwa w sztuce, tym bardziej ten obraz potwierdzał w dyskusji. A więc... - Głos Rozsądku zawiesił głos. – Sztuka spełniła swoją rolę. Poruszyła.

No tak, poruszyła, ale dlaczego od razu w taki brzydki sposób? Sztuka powinna być ładna, więc padają argumenty, że jak można wobec tego pokazywać coś tak brzydkiego i wulgarnego w publicznej telewizji. Skoro ludzie zachowują się brzydko i wulgarnie w realnym życiu, to dlaczego tego nie pokazywać? Sztuka odzwierciedla życie. Jeżeli pokazuje coś brzydkiego i wulgarnego, to dlatego, że gdzieś był jakiś pierwowzór. Pewne grupy, pewne środowiska właśnie tak się zachowują, a sztuka to przetwarza i uwypukla. I dlatego uderza ze wzmożoną siłą celnie trafiając. Trafieni oczywiście się oburzają, bo nikt nie lubi, jak im się wyciąga na światło dziennie ich kompleksy, przywary i negatywne zachowania. Stąd krytyka sztuki, w rozumieniu niektórych, nieładnej. I odwracanie winy od siebie, bo przecież my tacy nie jesteśmy. A skoro my tacy nie jesteśmy, to sztuka jest zła.

- Jeżeli ktoś chce, to niech sobie wiesza obrazy z jelonkami na rykowisku, kwiatkami w wazonie, słucha piosenek o miłości, o tym, jaki piękny jest świat, ale niech nie obrzuca błotem tych, którzy wybierają coś innego, być może trudniejszego – wtrącił Głos Rozsądku. – Nie skazujcie definitywnie na niebyt czegoś, co wam się nie podoba, bo może podoba się innym. Nikt was nie zmusza do obcowania ze sztuką, ani z ładną, ani z nieładną.

Zwolennikami sztuki ładnej są wszelkiej maści dyktatorzy, bo sztuka ładna nie pokazuje prawdziwego świata, ale jego wyidealizowany obraz. Sztuka ładna nie krytykuje dyktatorów, raczej podkręca ich notowania, chociaż oni i tak nie potrzebują dobrych notowań, bo robią, co chcą. Dlatego dyktatorzy zwalczają sztukę nieładną, żeby sami mogli być ładni w oczach innych. Hitler nawet wymyślił określenie „sztuka zdegenerowana", ale nic to nie pomogło, bo sztuka przetrwała, a on nie.

A co ze zwykłymi śmiertelnikami? Jeśli spojrzymy na preferencje masowych odbiorców sztuki, to rzadko można znaleźć tam arcydzieła. Masowy widz filmowy uwielbia wszelkie filmy sensacyjne, gdzie trup ściele się gęsto, przekleństwo goni przekleństwo, a czarne charaktery wymyślają wykwintne sposoby jak zniszczyć czy wręcz unicestwić drugiego człowieka. „Psy", „Pitbulle", kryminalne seriale – to budzi powszechny podziw.

Obrońcy piękna w sztuce, nie razi was język w tych filmach? Nie razi, jeszcze cytujecie z pamięci z dumą, jacy to jesteście obeznani. Obrońcy piękna w sztuce, nie rażą was teksty niektórych utworów muzycznych naszpikowanych wulgaryzmami? Obrońcy piękna w sztuce, nie rażą was wulgaryzmy w programach reality show, które wielu z was namiętnie ogląda nie zważając na pustkę intelektualną bohaterów?

Razi was spektakl Teatru Telewizji, w którym, pomijając oryginalną formę, zobaczyliście samych siebie. Elity i zwykłych śmiertelników. Lekarzy, urzędników, dziennikarzy, którzy czasami zachowują się nieetycznie, niemoralnie i używają niewybrednego języka.
Zabolało? I bardzo dobrze. Sztuka powinna boleć.