Ten obraz - zmysłom grozi (1)

Juliusz Osterwa urodził się w Podgórzu nieopodal Krakowa w 1885 roku jako Julian Maluszek – syn akuszerki i woźnego. Dla teatru porzucił szkołę i w 1904 roku zmienił nazwisko na Osterwa – inspirując się nazwą szczytu w słowackich Tatrach. Dzięki talentowi, niebywałej determinacji i pracy związanej z ideologią i misją aktora – został nazwany „Księciem Niezłomnym" polskiej sceny. Na podstawie własnych doświadczeń i konceptów dotyczących roli teatru oraz nauk Konstantego Stanisławskiego – stworzył pierwszy polski teatr laboratorium wraz z Mieczysławem Limanowskim w 1919 roku – Teatr Reduta.

Zbiór reguł sztuki aktorskiej opartych głównie na realizmie psychologicznym postaci według Konstantego Stanisławskiego to potężne dzieło, a zarazem metoda, która aby stała skuteczna powinna angażować w „grę" cały organizm współgrający dzięki podświadomości łączącej równorzędnie ciało i umysł jako wyraz emocjonalności postaci - w myśl kreowanej idei „Kochaj teatr w sobie, a nie siebie w teatrze". Metoda po raz pierwszy wydana została w 1938 roku w Moskwie pt; „Praca Aktora nad sobą". Czterotomowe dzieło doczekało się przekładu polskiego w 1954 roku o fenomenie metody Stanisławskiego świadczy fakt, iż stosowana jest przez współczesnych adeptów sztuki aktorskiej.

Juliusz Osterwa zaznajomił się z konceptem Konstantego Stanisławskiego już w 1916 roku, gdzie był goszczony w siedzibie Teatru MChAT - Moskiewski Akademicki Teatr Artystyczny. Tam dostał propozycję od samego mistrza, który chciał by Juliusz Osterwa został aktorem jego teatru. Ambitny i pełen pasji marzyciel postanowił zrobić zupełnie inaczej - wrócił do Polski i kontynuował myśl Konstantego Stanisławskiego z uwzględnieniem własnych konceptów wdrażając je w systematykę pracy w Teatrze Reduta.

Ideologia oraz praca aktora według Osterwy zachowała się w zbiorze rękopisów, które obecnie znajdują się w Muzeum Teatralnym w Warszawie jako dar córki Juliusza Osterwy - Marii Osterwy – Czekaj. Na podstawie tych materiałów powstał „Raptularz kijowski" - według porządku myśli, chronologii zapisów i kształtu słownego samego autora - opracował je Ireneusz Guszpit.

Zamiarem autora publikacji było jak najwierniejsze odtworzenie technicznych notatek najczęściej pisanych przez Juliusza Osterwę podczas podróży, są w nim zawarte idee, urywki myśli i rysunki oraz koncepty i wartkie sytuacje związane z działalnością teatralną. Jest to forma, która nie zawiera dbałości o styl, tylko raczej mamy do czynienia z pewną szkicowością zdarzeń i niedokończeniem wątków

Działalność Reduty sam Osterwa dzielił na cztery okresy: Redutę początkową 1919 – 1924, wileńską 1924-1929, powileńską 1929 -1934 i stołeczną 1934 – 1939, gdzie w każdym etapie działania ewoluowała, zmieniała się i rozwijała głęboko własną tożsamość i odrębność jaką w swej strukturze wyróżnia teatr laboratorium. Za umowny początek Teatru można przyjąć 29 listopada 1919 roku, kiedy to w Salach Redutowych Teatru Wielkiego w Warszawie odbył się pierwszy publiczny pokaz dramatu Stefana Żeromskiego „Ponad śnieg bielszym się stanę" w reżyserii Juliusza Osterwy. W skład zespołu aktorskiego wchodzili również adepci Pierwszego Polskiego Studia Sztuki Teatru imienia Adama Mickiewicza, które od lutego 1919 roku prowadził Mieczysław Limanowski, natomiast rozpoczęcie prób i powołanie zespołu Redutowców miało miejsce we wrześniu 1919. W tym momencie Juliusz Osterwa po powrocie z Moskwy był aktorem i reżyserem w najnowocześniejszym jak na tamte czasy Teatrze Polskim za dyrekcji Arnolda Szyfmana.

Teatr Reduta był bez wątpienia teatrem ideowym, założyciele teatru zawsze łączyli zadania artystyczne z zadaniami społecznymi, często nawet o charakterze edukacyjnym. Niebywałym wynikiem prezentowanych dzieł była specyficzna duchowość i metafizyczność przenikająca struktury dramaturgiczne, wyraźnie widoczna w sposobie wyrażania i interpretowania treści. Zamiarem Teatru Reduta skłaniającego się, również ku formie teatru objazdowego, było zwiększenie możliwości kontaktu z tym co dla Polaków powinno być najcenniejsze – czyli duch, rodzima kultura i język. Istotna premiera Teatru Reduta „Książę Niezłomny" według tłumaczenia Juliusza Słowackiego, grana była często w miejscach, gdzie dostęp do „polskości" był utrudniony ale taki był cel, by grać tę sztukę w najmniej nieoczekiwanych miejscach, często nieprzystosowanych do prezentowania tego widowiska i trafiać do jak najszerszej publiczności i krzewić polską kulturę.

Przez dwadzieścia lat istnienia kierowało zespołem wiele osób, jednakże najsilniejszy wpływ na kształt zespołu i jego ideologię miał bez wątpienia Juliusz Osterwa. Był wybitnym autorytetem, ponieważ ze swoich ról potrafił stworzyć emocjonalne arcydzieło, natomiast jako reżyser zespołu w znakomity sposób dzielił się wiedzą i doświadczeniem. Niestety wielu zarzucało mu swego rodzaju impulsywność, jednakże osobowość twórcza wizjonera wymaga pewnej dozy szaleństwa i wirtuozostwa w dążeniu do wyznaczonego celu, którym bez wątpienia była prawda sceniczna.

Juliusz Osterwa nie miał łatwego życia, a to co dawało mu siłę było dla niektórych nieosiągalne i nieuchwytne. Wykorzystywał czas i przestrzeń, by realizować teatr prawdziwy i szczery. Jako aktor, podczas trasy z pokazami „Księcia Niezłomnego" w plenerowej odsłonie wykorzystywał przypadek zawahań pogodowych, by wzmocnić natężenie emocjonalne roli, tworząc iluzję planowanego przedsięwzięcia. Dla niego nie było rozwiązań niebezpiecznych, odważnie realizował swoją ideologię tworząc manuskrypt – odręczne przepisanie swoich myśli - i wdrażał je w istotę Teatru Reduta. Bez wątpienia był również wizjonerem i nadał kształt oraz kierunki przyszłym działaczom teatralnym tworząc inscenizacje odważne i nacechowane silnymi emocjami, wzbudzającymi mistyczne przeżycia. Wśród kontynuatorów manuskryptu Juliusza Ostery był między innymi Jerzy Grotowski, który po premierze „Księcia Niezłomnego w własnej reżyserii ujawnił szerszej publiczności fakt, iż inspiracją dla niego jest działalność Teatru Reduta, co podkreślił w wizualnym logotypie autorskiego Teatru Laboratorium.

Czas II Wojny Światowej był dla Juliusza Osterwy trudną walką z samym sobą natomiast kompletna dewastacja myśli twórczej powodowała, iż podupadał na zdrowiu. Szukał wytchnienia w wierze, którą traktował bardzo indywidualnie, a nierozłączną częścią jego życia był modlitewnik, który otrzymał od żony w chwili wybuchu wojny w 1939 roku. Modlitewnik obecnie znajduję się w Muzeum Teatralnym w Warszawie jak i wiele innych drogocennych pamiątek z życia Juliusza Osterwy i działalności Teatru Reduta. Zmarł po długoletnie walce z rakiem żołądka 10 maja 1947 roku w Warszawie i pochowany został na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie