Tyle jest piekieł, ilu ludzi

Natchnieniem do artystycznego działania stał się tom przemyśleń Czesława Miłosza pod tym samym tytułem. Punktem wyjścia uczynił reżyser pytanie rozpoczynające książkę: „Kim byłem? Kim jestem teraz?” zadane przez obu twórców w 65 rocznicę urodzin. Ten znak niewiadomej postawiony zarówno przy znajomości siebie, jak i wszechświata, staje się przyczynkiem do rozważań na szerszą skalę, pociąga za sobą refleksje metafizyczne dotyczące statusu ontologicznego uniwersum, Boga, weryfikuje stosunek do śmierci, każe spojrzeć jej w oczy.

 Czym jest tytułowa Ziemia Ulro, zaczerpnięta od Williama Blake’a? „To kraina duchowych cierpień jakie znosi i musi znosić człowiek okaleczony”. To część świata, który nas otacza, lecz ta „kłamliwa”, będąca „Wegetatywnym Lustrem, parodią tego prawdziwego, ogarnianego Wyobraźnią”. Zamieszkują ją niektórzy naukowcy, filozofowie oraz prawie wszyscy poeci i malarze. Dzięki spektaklowi Raczaka mamy szansę odwiedzić tę ziemię jałową. Przedstawienie odbyło się w przestrzeni nietypowej dla teatru, na dziedzińcu Byłej Fabryki Fortepianów i Pianin. Panowała ciemność; w około opuszczone mury z powybijanymi szybami w oknach. Zdezorientowana widownia na grząskim gruncie dziedzińca usiłowała znaleźć sobie miejsce pomiędzy elementami scenografii, rusztowaniami, platformami z drabinami, podświetlanymi oknami, telebimem oraz ruchomą rzeźbą jeźdźca apokalipsy. Nie było klasycznego podziału na scenę i widownię oraz bezpiecznego dystansu widza i artysty. Aktorzy pojawiali się i znikali w obrębie całego dziedzińca, co wymagało uwagi oraz refleksu u odbiorców. Miast biernego chłonięcia sztuki, była interakcja, konieczność ruchu. Nic nie było statyczne, co rodziło zaburzone poczucie bezpieczeństwa. Aktorzy wyłaniający się z ciemności byli ponurzy. Grane przez nich postaci, ubrane  w garnitury albo czarno-granatowe suknie, poruszały kwestie pryncypialne i bardzo trudne. Rozważały ludzkie losy, pokazując, jak krucha jest granica między pobożnością a bezbożnością (a może bluźnierstwem?), światem i zaświatami. W tej przestrzeni postindustrialnej pomiędzy kwestiami aktorów pobrzmiewał głos Miłosza, czytającego swoje wiersze oraz muzyka z dominującą rolą skrzypiec, potęgująca nastrój grozy i niesamowitości.

Ziemia Ulro. Zakazane obrzędy to podniesienie kwestii natury egzystencjalnej i metafizycznej z punktu widzenia Noblisty i reżysera, artysty. Przewijają się cytaty z książki, ale nie tylko. To trochę jakby podróż do filozoficznego umysłu Miłosza i odbiór impulsów, jakie podsyła pamięć przy rozrachunku z samym sobą. To chwila skupienia, gorączkowej zadumy, krzątaniny myśli odnoszących się do początku i końca, do narodzin i śmierci.   Twórcy próbują zmierzyć się ze znaczeniem pojęcia prawdy, czasu, sensu istnienia i z tym, co się za nim kryje. Staramy się ocenić cywilizację. Głośno pobrzmiewa również pytanie o człowieka; o to, kim jesteśmy w obliczu wieczności. Poruszono również kwestię znaczenia ludzkiego istnienia, a jednocześnie jego małości i skończoności.

Raczak kładzie nacisk na wyeksponowanie subiektywnego odbioru świata. Wszystkie zagadnienia są poruszane w różny sposób, czasem śmiertelnie poważny, niekiedy z przymrużeniem oka i rubasznością. Wszystko to jest prezentowane za pomocą licznych środków wyrazu (śpiew, gra aktorska, dźwięki, gra świateł, elementy ruchome scenografii, projekcje multimedialne). Najgłośniej pobrzmiewa jednak refleksja dotycząca tego, że każdy indywidualnie i na swój sposób postrzega świat oraz udziela (albo i nie) odpowiedzi na pytania metafizyczne. Tyle jest piekieł, ilu ludzi – i to samo tyczy się kwestii niebiańskiej. Każdy ma swoje wyobrażenie, zależne od wielu czynników, doświadczeń, wiary, wiedzy czy bujności fantazji.

Przedstawienie plenerowe autorstwa Lecha Raczaka (oraz z jego czynnym udziałem) to przedsięwzięcie interesujące i warte uwagi. Raptem 45-minutowy spektakl skłania ludzi do kontaktu bezpośredniego z teatrem, do przełamania utartych schematów i konwencji. Dobór przestrzeni jest wyśmienity, bo wokół zapomnianych i zaniedbanych murów poezja i słowa Miłosza brzmią jeszcze bardziej sugestywnie. Już nie szepczą powołane do życia przez czytelnika, ale krzyczą.  Na koniec przy pełnym uznaniu dla Twórcy i wykonawców muszę napomknąć o problemach z dźwiękiem, umiarkowanie dobrej słyszalności oraz regularnych potknięciach przy wygłaszaniu albo czytaniu kwestii. Szkoda, by tak ważny i dobry spektakl tracił na aspektach technicznych.