Utwory dramatopodobne

Artur Pałyga w Notatniku Teatralnym pisze o swich sztukach

Piszę o niepełnosprawnych, Żydach, pedałach, buddystach, żużlowcach, fryzjerach damskich, wojskowych, staruszkach z kościoła. Podsłuchuję, nasłuchuję, piszę na próbach, spisuję z aktorów, ale też sam sobie w zaciszu nocami, różnie, ale zawsze z pasją, gdyż w głębi duszy jestem romantykiem

Bardzo mi się spodobało, jak redaktor naczelny miesięcznika "Teatr" Jacek Kopciński wypowiedział się, że Pałyga rozsiewa po Polsce utwory dramatopodobne. I że dobrze by było, żeby reżyserzy polscy naoglądali się tych utworów, żeby zatęsknili za prawdziwym dramatem. To znaczy na początku mnie to zastanowiło tylko, ale później porozmawiałem z moim przyjacielem Darkiem Fodczukiem, który jest artystą. I on mi powiedział: "Świetnie, że tak cię odbierają! Oni tęsknią za tym, co było, ale nie ma powrotu. Nigdy tak nie było, żeby się wracało. Utwory dramatopodobne! Genialnie!".I wtedy mi się spodobało aż tak bardzo, że pomyślałem, że jak kiedyś zbierze się te teksty w jakimś jednym czymś, to byłby świetny szyld, tytuł: "Utwory dramatopodobne".

No bo te postacie, które lepię, też tak mają. Że mają życiopodobne trwanie. Że biorą udział w sytuacjopodobnych ustawkach. Prowadzą dialogopodobne wymiany zdań. Często mają tego świadomość i z premedytacją tworzą coś, co jest podobne do czegoś, co wiedzą, że takie być powinno.

I to są, owszem, postacie fikcyjne, ale one mówią za postacie prawdziwe. Dają głos.

Dawanie głosu. Ktoś nie ma głosu albo ma go mało. Albo coś. A ja, ponieważ wskoczyłem na forum, jestem słyszany, mogę mu go dać. Nawet jeśli on nie umie powiedzieć. Albo nie chce. Ja mu go daję. To jest właśnie najlepsze.

Piszę o niepełnosprawnych, Żydach, pedałach, buddystach, żużlowcach, fryzjerach damskich, podróżujących dziadkach, pogromach, poetkach, wojskowych, staruszkach z kościoła, Polakach i Niemcach, małych polskich miasteczkach, nauczycielach z małych szkół, powstańcach, moich kolegach i koleżankach z klasy, wolontariuszkach z Auschwitz, żołnierzach z Afganistanu. Podsłuchuję, nasłuchuję, notuję sobie w głowie, rozmawiam, robię wywiady, jeżdżę i śledzę, gadam z reżyserami, wspólnie wymyślamy, piszę na próbach, spisuję z aktorów, ale też sam sobie w zaciszu nocami, różnie, ale zawsze z pasją, gdyż w głębi duszy jestem romantykiem. Bardzo bym chciał rozszerzyć taką miniaturę o wolontariuszkach z Auschwitz, którą napisałem. Że przyjechały trzy wolontariuszki do Auschwitz, do pracy. I te dziewczyny, jak trzy siostry, tylko że nie do Moskwy, do Moskwy, ale do Auschwitz, do Auschwitz, one chcą, one pragną, i to z nich wychodzi w trakcie tej rozmowy, że one jadą tam, bo ich życie nie wydaje im się wartościowe wystarczająco, aby mogło je unieść. One potrzebują czegoś, co może je unieść, ponieść. I jadą do Auschwitz sycić się tymi wszystkimi historiami i w chwili największej szczerości modlić się, żeby to wróciło. Myślę, że trzeba opowiadać historie, że trzeba wrócić do historii, w sensie do fabuły, ale tak jak Anton Czechow albo jak François Rabelais.

Albo na przykład zacząłem sobie robić takie notatki, jak Ezra Pound siedzi w klatce i nawołuje przeciw chciwym bankierom, przeciw Bankowi Światowemu, przeciwko lichwie! I załatwia się w klatce, publicznie, i układa "Pieśni!" Może ktoś z Państwa chce Pounda wypuszczonego z klatki? Komu? Komu?

Kolejna nienapisana rzecz to "Pokaz zamknięty". Na podstawie prawdziwego spotkania zespołu z dyrekcją teatru, kiedy miał się odbyć pokaz zamknięty dla władz miasta.

I lubię też piękne historie! Cudowne historie o tym, jak ludzie powychodzili na ludzi. Jak źli zostali zabici i wszystko skończyło się dobrze. Jak zwycięża sprawiedliwość i triumfalnie w łodzi podwodnej opuszcza się na dno morza i wszyscy wychodzą wzruszeni, ale uśmiechnięci, bo pozostaje nadzieja.

Ale odwlekam, jak mogę.

***

Artur Pałyga

Autor sztuk teatralnych, wierszy, piosenek i felietonów. Zadebiutował w roku 1988 opowiadaniem zamieszczonym w tygodniku "Na Przełaj". Rok później został dziennikarzem nowej, wolnej prasy - pisał do czasopism lokalnych, np. "Trybuny Śląskiej", ale także do "Rzeczpospolitej", "Odry", "Tygodnika Powszechnego" i "Rastra". Dorabiał jako pomocnik zbrojarza, sprzątacz wagonów oraz instruktor gry na gitarze. Przez kilka lat był aktorem w młodzieżowej grupie teatralnej Heliotrop w Bielsku-Białej. Pisał, redagował i rozrzucał w mieście zin kulturalny "Lunapark". Założył zespół punkowy Kompania K, w którym grał, krzyczał i wymyślał piosenki. Występował jako performer w Grupie Włochy. Zdobywając nagrody za reportaże, wyuczył się zawodu nauczyciela muzyki, a następnie został absolwentem filologii polskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim i nie ukończył studiów doktoranckich na literaturoznawstwie UJ, ponieważ intensywnie zajął się pisaniem dla teatru. Wygrał konkurs na sztukę o Bielsku-Białej [Testament Teodora Sixta]. Jako stypendysta Śląskiego Urzędu Marszałkowskiego napisał powieść pod tym samym tytułem, do tej pory niewydaną. Wraz z Jackiem Bożkiem opublikował książkę Człowiek i pies. Zwierzę nie jest rzeczą (Bielsko-Biała 2003). Jego pierwszym samodzielnym wydawnictwem był zbiór reportaży o Białorusi Kołchoz imienia Adama Mickiewicza (Bielsko-Biała 2005). Reportaż Pałygi o seks-czatach z "Dużego Formatu" (dodatku do "Gazety Wyborczej") Mariusz Szczygieł umieścił w antologii 20 lat nowej Polski w reportażach według Mariusza Szczygła (Wołowiec 2009). Brał udział w warsztatach Sztuka Dialogu w Lublinie (2007). Napisał następujące dramaty: musical "Guma balonowa" (prapremiera: reż. Ł. i J. Jatkowscy, Klub Osiedlowy Pegaz, grano w Bielskim Centrum Kultury, Bielsko-Biała, 2005), "Testament Teodora Sixta" (prapremiera: reż. R. Talarczyk, Teatr Polski w Bielsku-Białej, 2006; przedstawienie zakwalifikowane do finału XIII Ogólnopolskiego Konkursu na wystawienie polskiej sztuki współczesnej, 2007; na podstawie sztuki powstała gra RPG), "Nic, co ludzkie" (prapremiera: reż. P. Passini, P. Ratajczak i Ł. Witt-Michałowski, Scena Prapremier InVitro w Lublinie, 2008; przedstawienie zakwalifikowane do finału XIV Ogólnopolskiego Konkursu na wystawienie polskiej sztuki współczesnej, 2008, i nagrodzone indywidualnym wyróżnieniem dla reżysera oraz zespołowym wyróżnieniem dla twórców spektaklu; czytania: reż. E. Zembok, Východočeské divadlo w Pardubicach, 2012; czytanie we Lwowie), "Żyd" (prapremiera: reż. R. Talarczyk, Teatr Polski w Bielsku-Białej, 2008; główna nagroda III Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych R@Port w Gdyni, 2008; druga realizacja: reż. W. Mazurkiewicz, Teatr Rampa na Targówku w Warszawie, 2012; pierwodruk: "Notatnik Teatralny" 2009 nr 56-57; tekst ukazał się też w węgierskiej antologii "Młody polski dramat", Budapeszt 2010), "Wodzirej. Koszalin Kulturkampf" (inspirowany Wodzirejem F. Falka; prapremiera: reż. P. Ratajczak, Bałtycki Teatr Dramatyczny im. J. Słowackiego w Koszalinie, 2008), "Hamlet'44"(wg W. Shakespeare'a, wraz z Magdą Fertacz; prapremiera: reż. P. Passini, Park Wolności w Muzeum Powstania Warszawskiego, 2008 [również wersja telewizyjna, 2008]), "Wszystkie rodzaje śmierci" (na podstawie Siddharthy H. Hessego; prapremiera: reż. P. Passini, Teatr Łaźnia Nowa w Krakowie-Nowej Hucie, 2009 [pokaz przedpremierowy: 2008]; I nagroda IV Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych R@Port w Gdyni, 2009; publikacja w przekładzie na język niemiecki: e-book "Theaterslam. Neueste Dramatik aus Polen", Berlin 2011), "Ostatni taki ojciec" (inspirowana Listem do ojca F. Kafki; prapremiera: reż. Ł. Witt-Michałowski, Scena Prapremier InVitro w Lublinie, 2009; nagroda za najlepsze przedstawienie XV Ogólnopolskiego Konkursu na wystawienie polskiej sztuki współczesnej, 2009; nagroda dla twórców przedstawienia, VIII Festiwal Prapremier w Bydgoszczy, 2009; pierwodruk: "Ojcze nasz", "Dialog" 2008 nr 12), "Turyści" (prapremiera: reż. P. Ratajczak, Teatr Polski im. H. Konieczki w Bydgoszczy, 2009), "Nieskończona historia" (dramat zakwalifikowany do finału II Konkursu poświęconego polskiej dramaturgii współczesnej Metafory Rzeczywistości w Poznaniu, 2009; nagroda dziennikarzy i nagroda publiczności; prapremiera: reż. P. Cieplak, Teatr Powszechny im. Z. Hübnera w Warszawie, 2012; nagroda za najlepsze przedstawienie XVIII Ogólnopolskiego Konkursu na wystawienie polskiej sztuki współczesnej, 2012; druga realizacja: reż. U. Kijak, Teatr Nowy w Zabrzu, 2012; pierwodruk: "Dialog" 2010 nr 2), "V (F) ICD-10. Transformacje" (prapremiera: reż. P. Łysak, Teatr Polski im. H. Konieczki w Bydgoszczy w ramach międzynarodowego projektu Goethe-Institut "After the Fall - Europa po 1989", 2009; czytania: reż. B. Garnier, XI festiwal Regards croisés w Grenoble, 2011; reż. D. Lescot, La mousson d'été w Nancy, 2012), "Tak wiele przeszliśmy, tak wiele przed nami" (prapremiera: reż. P. Ratajczak, Teatr Polski w Bielsku-Białej, 2009), "Już się ciebie nie boję, Otello!" (wg Otella W. Shakespeare'a; prapremiera: reż. J. Lewicka, Scena Prapremier InVitro w Lublinie, 2010), "Auschwitz Cat" (czytanie: reż. V. Muoz, Sala Beckett w Barcelonie, 2010; tekst dostępny na stronie internetowej Sali Beckett), "Śmierć szczęśliwa" (pod pseudonimem Albert Sumak i przy współpracy M. Fertacz; prapremiera: reż. Ł. Witt-Michałowski, Scena Prapremier InVitro w Lublinie we współpracy z Wrocławskim Teatrem Pantomimy im. H. Tomaszewskiego, 2011), "Bitwa o Nangar Khel" (prapremiera: reż. Ł. Witt-Michałowski, Teatr Polski w Bielsku-Białej, 2011), "Szwoleżerowie" (prapremiera: reż. J. Klata, Teatr Polski im. H. Konieczki w Bydgoszczy, 2011; pierwodruk: program przedstawienia), "Obywatel K." (pierwodruk: "Dialog" 2012 nr 9, czytania: reż. P. Ratajczak, IV Międzynarodowy Festiwal Teatralny Boska Komedia w Krakowie, 2011; Publiczne Gimnazjum im. K.K. Baczyńskiego w Węgierskiej Górce, 2012), "Nangar Khel. Postscriptum" (napisany na zamówienie XXII Festiwalu Malta w Poznaniu; czytanie: Poznań, 2012), "Pokaż rany" (tekst zakwalifikowany do półfinału V edycji Gdyńskiej Nagrody Dramaturgicznej, 2012; prapremiera: wraz z "Podróżą Elsy. Chwilą na wieczność" Kathariny Gericke jako "Truskawkowa niedziela", reż. G. Kania, Teatr Polski im. H. Konieczki w Bydgoszczy i Landesbühne Niedersachsen Nord w Wilhelmshaven, 2012) oraz "Aporia'43" (rodzima część polsko-ukraińskiego przedstawienia Aporia'43 / Dekalog: lokalna wojna światowa [część ukraińską, Dekalog: lokalna wojna światowa, oparto na Dekalogu nacjonalisty ukraińskiego S. Łenkawskiego], prapremiera: reż. Ł. Witt-Michałowski [Aporia'43] i S. Oleszko [Dekalog...], Scena Prapremier InVitro w Lublinie i Teatr Studyjny Arabesky w Charkowie, 2012). Powstała również miniatura prozatorska "Rakiety" (pierwodruk: "Dialog" 2009 nr 6). Pałyga jest też autorem adaptacji powieści M. Witkowskiego "Margot", wystawionej przez Teatr Provisorium i Kompanię Teatr w Lublinie pod tytułem "Idź w noc, Margot" (reż. W. Mazurkiewicz, 2010), oraz scenariuszy przedstawień jubileuszowych Teatru Polskiego w Bielsku-Białej "120 scen na 120 lat teatru" (reż. M. Książek, 2011) i Teatru Heliotrop w Bielsku-Białej (reż. M. Siuda, 2011). Współpracował dramaturgicznie przy "Amadeusie" P. Shaffera (Teatr Polski w Bielsku-Białej, reż. R. Talarczyk, 2012). Według jego tekstu "Matrix, czyli zupa" powstała krótkometrażowa etiuda filmowa "Tak nam się usiadło" w reżyserii Tomasza Drabka (2009). Pisał też felietony dla wortalu e-teatr.pl. Pracował w Akademii Techniczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, gdzie redagował gazetę uczelnianą. W Bielsku-Białej w ostatnich latach regularnie prowadził zajęcia literackie dla osób niepełnosprawnych w stowarzyszeniu Teatr Grodzki. W bielskim Teatrze Polskim, w którym w latach 2010-2012 był zatrudniony jako konsultant programowy, prowadził szkółkę dramatopisarską, zajęcia z dramaturgii oraz Teatr Tekstu im. T. Sixta, czyli nieaktorskie czytania dramatów. Jest też związany ze Sceną Prapremier InVitro w Lublinie, a od sezonu 2012/2013 pracuje jako dramaturg w Teatrze Polskim im. H. Konieczki w Bydgoszczy, gdzie opiekuje się całorocznym projektem Szkoła Dramatu. Współpracuje z pismem "Przyjaciel Pies", do którego pisuje felietony. Jego sztuki tłumaczono na języki: niemiecki, angielski, francuski, rumuński, ukraiński, czeski, węgierski i kataloński, a niebawem zostaną przełożone na rosyjski i turecki.

Artur Pałyga
Notatnik Teatralny
20 listopada 2013
Portrety
Artur Pałyga

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...