W pełni zaangażowani

Wchodzimy do sali wraz z gromadą dzieci, ściskających w dłoniach kolorowy sznurek. ,,Hej, to ja, ale nie wiem kto!’’ – pobrzmiewa jeszcze w naszych uszach - ,,Kręcę się w tamtą i kręcę się w tę. Kim jestem, bardzo dowiedzieć się chcę’’. Jeszcze tylko przez chwilę nie będziemy mieli pojęcia, że to element wiodący w spektaklu, a performatywny wstęp (o który zatroszczyli się członkowie Stowarzyszenia Pedagogów Teatralnych oraz Performerii Warszawy) nie był jedynie próbą zajęcia czymkolwiek zniecierpliwionych dzieci. Publiczność – dosłownie i w przenośni – wprowadzona do spektaklu, nie ma teraz innego wyjścia, jak tylko w pełni się w niego zaangażować.

Teatr 21 znany jest z działalności scenicznej już od ponad pięciu lat. Jego członkami są – w proporcji około 15 do 1 – młodzi ludzie z zespołem Downa i autyzmem. Niedawno, bo zaledwie w listopadzie ubiegłego roku, uraczyli nas kolejną premierą w teatrze Baj – tym razem w wydaniu dla bardzo nieletnich. Głównym bohaterem opowieści jest niezidentyfikowany jegomość, nie będący do końca pewien, kim jest. Nie jest psem, ani papugą – to pewne. Nie ma też wiele wspólnego z krokodylem, czy żyrafą. Więc szuka! Teatr 21 w sposób niezwykle dostosowany do percepcji młodego widza opowiada o odkrywaniu tożsamości, co – dzięki bezpretensjonalnej, urzekającej oprawie - owocuje zachwytem i długotrwałym zauroczeniem.

Bohater na poszukiwaniach bowiem nie przestaje i już po chwili ze swoim zakłopotaniem konfrontuje gromadkę przechodniów, którym powierza niejeden swój smutek. W każdym z nich znajduje wyraźny element siebie, jednak żadna z rzeczonych części nie jest idealnym odzwierciedleniem jego samego. W dodatku każdy z bohaterów błyskawicznie rozwiewa nadzieję Pierwszoplanowego Stwora na bezbłędną odpowiedź na pytanie, kim jest, ponieważ każdy z miejsca widzi go zupełnie inaczej. To z kolei skłania do refleksji, że sposób, w jaki postrzegają nas inni, zależy wyłącznie od tego, jak widzimy się sami. Czy spektakl Justyny Sobczyk to więc próba wzbudzenia, nieodkrytych dotąd, pokładów tolerancji u dziecka? A może aspiracja do wyciągnięcia dorosłego widza z zaawansowanych kompleksów? Nic podobnego! ,,Ja jestem ja’’ nie jest kolejną przeciętną pozycją na liście prostych i nieco infantylnych bajek dydaktycznych, zwieńczonych nieskomplikowanym, przewidywalnym morałem. To prawdziwa wskazówka dla tego, komu na co dzień zbyt straszne zmagania z samym sobą, a także niewybredna przestroga dla poszukiwacza siebie pośród tych, których na co dzień aż nadto. 

Spektakl, choć przeznaczony dla małoletniego widza, dorosłego wcale nie pozostawia za drzwiami. To jedna z większych zalet projektów Justyny, gdzie oprócz pełnej satysfakcji twórców, mamy do czynienia z rewelacyjnym zaangażowaniem odbiorców przedsięwzięcia. Nasze domysły i wyobrażenia spotykają się tu z natychmiastową odpowiedzią, nadawaną bezpośrednio ze sceny. ,,Ja jestem ja’’ to tym samym nie tyle monolog twórców, co perfekcyjnie przeprowadzony dialog, w którym widz ma dużo do powiedzenia nie tylko po wyjściu ze spektaklu, ale właśnie podczas jego trwania.

Etiudowo-warsztatowe metody pracy Justyny Sobczyk, to prawdopodobnie jeden z przepisów na jej sukces. Oczy teatralnego odbiorcy widziały przecież niewiele projektów (oprócz nietypowych ingerencji Tadeusza Kantora), w których to reżyser zasiada na scenie razem z aktorami, zamiast dyskretnie obserwować ich z reżyserki. Bo Justyna mistrzem obserwacji jest już podczas pracy nad spektaklem – z niezwykłym wyczuciem wybiera pośród etiud na próbach te, które w nietypowy sposób obrazują relacje między osobami w grupie, po czym przekłada je na niezwykle plastyczną mowę teatru. Dla twórców i odbiorców – każdy spektakl, to moment przełomowy. Chwila, w której jedni poznają drugich (i na odwrót), będąc jednocześnie pod wpływem ich tajemniczości.

Co wspólnego z metodami pracy Teatru 21 mają zaś – wspominane na początku - empiryczne sposoby nauki stosowane przez zaawansowanych metodyków wyjazdowych szkół lingwistycznych? Nic prostszego! Teatru, jak twierdzi Justyna Sobczyk, nie da się bowiem nauczyć inaczej, jak tylko przez pełne w niego zaangażowanie. Dla obrazowego przykładu wypadałoby odwołać się tutaj do słynnej, ludowej powiastki o dwóch Dorotkach, z których tylko jedna, odważniejsza – i zarazem bardziej ciekawska - wpadła do studni. Aby więc w pełni zrozumieć teatr, trzeba – tu: wraz z Teatrem 21 – po prostu… do tej studni wpaść.