Witold Gombrowicz (1904 - 1969)

Powieściopisarz, nowelista, awangardowy prozaik, dramaturg i eseista.

Urodził się 4 sierpnia 1904 w Małoszycach pod Opatowem. Zmarł 25 lipca 1969 w Vence, koło Nicei.

Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim oraz filozofię i ekonomię w Paryżu. W 1933 roku wydał "Pamiętnik z okresu dojrzewania", zbiór opowiadań - pełnych humoru, bawiących się formą "literatury niskiej", całkowicie niezrozumiany przez krytykę.

Cztery lata później opublikowana została pierwsza powieść Gombrowicza "Ferdydurke", w której pojawiają się w pełni wątki kontynuowane przez autora także w późniejszych utworach - problem niedojrzałości i młodości; "gęby", maski przybieranej przez człowieka wobec innych; rozważania na temat opresyjności społeczeństwa i kultury - zwłaszcza polskiej, szlacheckiej, katolickiej i zaściankowej. "Ferdydurke" spotkała się z ostrymi reakcjami krytyki, podzieliła czytelników na wyznawców i wrogów Gombrowicza. Książkę docenili m.in. Bruno Schulz i Zofia Nałkowska.

W 1938 roku ukazał się pierwszy tekst dramatyczny Gombrowicza "Iwona księżniczka Burgunda", groteska na temat formy, obyczaju i ceremonii rozrastających się i krępujących indywiduum, które nie potrafi i nie może się z nich oswobodzić. Tekst przeszedł jednak bez echa.

Miesiąc przed wybuchem II wojny światowej Gombrowicz wsiadł na pokład liniowca płynącego do Argentyny. Wojnę spędził w Ameryce Południowej, na świadomie wybranej emigracji, choć zamknięte środowisko polskich emigrantów w Argentynie denerwowało go i śmieszyło. Jego przedwojenne książki uległy w kraju zapomnieniu, za granicą długi czas nie mógł zdobyć uznania. Jan Kott wspominał w "Rzeczpospolitej":

Dopiero w połowie lat pięćdziesiątych ukazało się polskie wznowienie pierwszej powieści Gombrowicza, pojawiło się wydanie napisanego w 1946 roku w Argentynie dramatu "Ślub" oraz jego francuska edycja.

Międzynarodowa popularność Gombrowicza przypadła na lata sześćdziesiąte. Wówczas ukazały się paryskie wydania dwóch powieści: "Pornografii" i "Kosmosu"oraz "Dzienników", które przez wielu znawców literatury uznawane są za najwybitniejsze dzieło pisarza. Także "Operetki", groteskowego tekstu dla sceny o XX-wiecznej historii i rewolucjach:

Wówczas dramaty Gombrowicza trafiły na zagraniczne oraz - z trudem - na polskie sceny. Wówczas również Gombrowicz przeniósł się do Europy - najpierw na roczne stypendium do Berlina Zachodniego, później osiadł na południu Francji, gdzie zmarł i został pochowany.

Gombrowicz należy do pisarzy wyjątkowych w dziejach literatury - choćby ze względu na swą filozofię, sposób konstruowania tekstów i siłę swego języka. Niestrudzenie wadził się z polską tradycją, historią; spór ten był jednak zaledwie punktem wyjścia do tworzenia tekstów w owej tradycji i historii zakorzenionych i uniwersalnych zarazem.

Wybrane inscenizacje dramatów Gombrowicza:
1958 - "Iwona księżniczka Burgunda", Teatr Dramatyczny w Warszawie, reż. Halina Mikołajska
1974 - "Ślub", Teatr Dramatyczny w Warszawie, reż. Jerzy Jarocki
1975 - "Operetka", Teatr Nowy w Łodzi, reż. Kazimierz Dejmek
1981 - "Trans-Atlantyk", Teatr im. Jaracza w Łodzi, reż. Mikołaj Grabowski
1991 - "Ślub", Teatr Stary w Krakowie, reż. Jerzy Jarocki
1996 - "Zbrodnia z premedytacją", Teatr im. Jaracza w Łodzi, reż. Zbigniew Brzoza
1997 - "Tancerz mecenasa Kraykowskiego", Teatr Powszechny im. Kochanowskiego w Radomiu, reż. Krzysztof Warlikowski
1998 - "Ślub", Teatr Narodowy w Warszawie, reż. Jerzy Grzegorzewski
2000 - "Operetka", Teatr Narodowy w Warszawie, reż. Jerzy Grzegorzewski

Bibliografia (pierwsze wydania):
"Pamiętnik z okresu dojrzewania", Warszawa: Rój 1933
"Ferdydurke", Warszawa: Rój 1937
"Trans-Atlantyk. Ślub", Paryż: Instytut Literacki 1953
"Dziennik 1953-1956", Paryż: Instytut Literacki 1957
"Bakakaj", Kraków: Wydawnictwo Literackie 1957
"Iwona księżniczka Burgunda", Warszawa: PIW 1958
"Pornografia", Paryż: Instytut Literacki 1960
"Dziennik 1957-1961", Paryż: Instytut Literacki 1962
"Kosmos", Paryż: Instytut Literacki 1965
"Dziennik 1961-1966. Operetka", Paryż: Instytut Literacki 1966
"Rozmowy z Gombrowiczem", Dominique de Roux, Paryż: Instytut Literacki 1969
"Wspomnienia polskie. Wędrówki po Argentynie", w: "Dzieła zebrane" tom 11, Paryż: Instytut Literacki 1977
"Dzieła zebrane" T. 1-11, Paryż: Instytut Literacki 1969-1977
"Dzieła" T. 1-10, Kraków: Wydawnictwo Literackie 1986-1992
Opracowanie: 2002

Oficjalna strona Witolda Gombrowicza: www.gombrowicz.net

Źródła: Wiem, Wikipedia, Culture.pl

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
25 lipca 2023

Książka tygodnia

Teatr, który nadchodzi
Wydawnictwo słowo/obraz terytoria Sp. z o.o.
Dariusz Kosiński

Trailer tygodnia

La Phazz
Julieta Gascón i Jose Antonio Puchades
W "La Phazz" udało się twórcom z "La ...