WROSTJA tuż przed pięćdziesiątką

Monodram Stephena Ochsnera - oparty na tekście Iwana Wyrypajewa "Sentencje Panteleja Karmanowa", jednym z niewielu dzieł młodego rosyjskiego dramaturga napisanych prozą - opowiada historię trzydziestoletniego Karmanowa, który będąc w podróży, próbuje zastanowić nad swoim życiem i snuje refleksje na temat miłości, życia, przyjaźni, sztuki, rodziny i śmierci. Utrzymany w charakterystycznym dla Wyrypajewa stylu monolog bohatera jest osią konstrukcyjną dramatu; najważniejszym środkiem przekazu stają się tu słowa, budujące wyraźną współzależność pomiędzy formą i treścią monodramu. Potok słów - na scenie niemal wypluwanych przez Ochsnera - brzmi niczym strumień świadomości, ma metaforyczny charakter. Wypowiadany jednym tchem, rytmicznie i w bardzo szybkim tempie monolog - złożony z sentencji - symbolizuje fragmentaryczność naszej świadomości, porządkującej ludzkie życie i nadającej mu znaczenie (podobnie dzieje się w zrealizowanym w konwencji teledysku filmowym obrazie Tlen, który przyniósł Wyrypajewowi światowy rozgłos). W sztukach rosyjskiego dramaturga słowa - hipnotyzujące - odgrywają kluczową rolę. Szkoda więc, że nie zdecydowano się na przetłumaczenie tekstu monodramu (poza krótkimi fragmentami po angielsku i polsku prawie w całości zagranego po rosyjsku).

Do najmocniejszych punktów programu 48. wrocławskich spotkań z monodramem zaliczano Żmiję (tzw. pokaz mistrzowski) w wykonaniu Doroty Stalińskiej, której scenariusz oparty został na opowiadaniu Aleksego Tołstoja. Tekst ten, napisany przez Tołstoja w 1928 roku, opowiada historie Olgi, dziewczyny z mieszczańskiego domu, którą kapryśny los boleśnie doświadcza: jako młoda dziewczyna staje się świadkiem bestialskiego morderstwa rodziców, a sama cudem uchodzi z życiem - tylko po to by potem trafić do więzienia. Później, w czasie rewolucji, walczy w kawalerii Armii Czerwonej. Stalińska pierwszy raz wykonała Żmiję w 1978 roku w warszawskim Teatrze na Woli. Największym sukcesem aktorki jest to, że udaje jej się zbudować na scenie specyficzną więź pomiędzy swoją bohaterką a widzami. Olga Stalińskiej

Dorota Stalińska, "Żmija" uwodzi, mimo że wojna odebrała je) wszystkie atrybuty kobiecości. Jej opowieść o przymusowej przemianie i rozpadzie kobiecej tożsamości budzi współczucie, które powoli przeobraża się w sympatię. Aktorce udało się dobrze oddać konstrukcję fabuły opowiadania Tołstoja, w którego finale czytelnik staje się sędzią bohaterki, a usprawiedliwienie dla jej postępowania wydaje się bardziej oczywiste niż to, że Ziemia obraca się wokół Słońca. Skrzywdzona i odrzucona przez ludzi Olga tylko z pozoru wydaje się silna i bezwzględna -tę skorupę zbudowała wokół niej bezlitosna historia - tak naprawdę to krucha i delikatna istota, której jedynym pragnieniem jest miłość. Protestuje przeciwko niezrozumieniu i samotności, strzelając w twarz "laleczce", która posiada wszystko to, co ona sama wbrew własnej woli utraciła. Wydaje się, że wraz z upływem czasu kreacja Stalińskiej staje się w naturalny sposób coraz bardziej zharmonizowana ze swoim pierwowzorem literackim; dojrzały, mocny, chrypliwy głos Stalińskiej, męskie ruchy i zwalista sylwetka dodają wykreowanej przez nią postaci wiarygodności.

Warto wspomnieć jeszcze o monodramie młodej, ale bardzo utalentowanej Elwiry Pączek. Rozmowa Ihora z Bogiem traktuje o cienkiej granicy w zażyłej relacji z Bogiem, po przekroczeniu której często nie ma już odwrotu. Pączek z subtelnością i rzadkim u tak młodych jeszcze ludzi rodzajem wrażliwości przy pomocy kilku białych prześcieradeł i tary do prania konstruuje przejmujący obraz samotności człowieka obezwładnionego strachem przed okrutnym Bogiem Starego Testamentu.

W ramach ostatniej edycji Wrocławskich Spotkań-Teatrów Jednego Aktora na scenach PWST zostało odegranych ponad dwadzieścia monodramów; obok tego w wykonaniu Doroty Stalińskiej mistrzowski Joanny Szczepkowskiej. Siedem spektakli wzięło udział w ostatniej (niestety) odsłonie Ogólnopolskiego Festiwalu Teatrów Jednego Aktora, konkursu dla młodych artystów, który towarzyszył WROSTJA od 43 lat, a 21 października odbył się Dzień Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, podczas którego widzowie mogli obejrzeć etiudy przygotowane przez jej studentów. Ciekawym przedsięwzięciem, ukazującym alternatywną perspektywę dla istnienia monodramu w przestrzeni medialnej, była sesja "Teatr Polskiego Radia", poświęcona pracy aktora w teatrze Polskiego Radia, w której wzięli udział dyrektor Polskiego Radia Janusz Kukuła i Jacek Wakar - krytyk teatralny. Sesji towarzyszyła emisja spektaklu radiowego "Koniec półświni" Zbigniewa Zapasiewicza. Ostatniego dnia spotkań miała miejsce również promocja publikacji "Zakochany pielgrzym. Samogry Bogusława Kierca" Tomasza Miłkowskiego wydanej w 2014 roku, i prapremiera spektaklu To wszystko, najnowszego monodramu Kierca. Na dwa lata przed pięćdziesiątką pozostaje pogratulować festiwalowi utrzymującej się wysokiej formy i życzyć przynajmniej dekady kolejnych edycji.