Zespołowość daje komfort tworzenia

Ze Zbigniewem Leraczykiem, dyrektorem Teatru Zagłębia w Sosnowcu oraz Dorotą Ignatjew, zastępcą dyrektora ds. artystycznych rozmawia Agnieszka Michalak.

Polityka programowa i zarządzanie:

Jak definiują Państwo profil swojego teatru?

Teatr Zagłębia jest teatrem dramatycznym, repertuarowym, prowadzi działalność artystyczną w oparciu o stały zespół aktorski.

Jak scharakteryzowalibyście Państwo program swojego teatru?

Program Teatru Zagłębia skierowany jest do szerokiej grupy odbiorców i oparty jest zarówno na zapraszaniu do realizacji wybitnych twórców-realizatorów teatralnych, jak i wystawianiu ambitnej polskiej oraz obcej dramaturgii współczesnej, pisaniu sztuk lub adaptacji na zamówienie teatru (czasami są to adaptacje utworów klasycznych: Wij Mikołaja Gogola, Zaćmienie wg opowiadań Antoniego Czechowa, czasami utworów współczesnych np. Korzeniec Zbigniewa Białasa w dramaturgii Tomasza Śpiewaka, czy Wakacje z duchami Adama Bahdaja). Ważne jest dla nas, aby sztuki wystawiane na scenie teatru dużo mówiły o otaczającej nas rzeczywistości, kondycji człowieka we współczesnym świecie. Mottem naszej dyrekcji jest hasło „Ewolucja – nie rewolucja" – dotyczy to między innymi repertuaru.

Czy struktura organizacyjna teatru wpływa Państwa zdaniem na poziom artystyczny prowadzonej instytucji?

Struktura organizacyjna, np. możliwość zatrudnienia grafika, liczba osób zatrudnionych w dziale promocji, marketingu ma duży wpływ na wizerunek teatru i jego poziom artystyczny oraz jakość „świadczonych usług".

Czy i jak zmienia się struktura organizacyjna w Państwa teatrze (nowe funkcje: dramaturg, edukator, specjalista od grantów etc.? Z czego to wynika? Czyje role stają się dziś ważniejsze (dramaturg, marketingowiec, PRowiec, osoba odpowiedzialna za pozyskiwanie środków), a czyje odchodzą na plan dalszy (garderobiane, technika)?

W naszym teatrze od sezonu 2011/12 zmieniła się struktura organizacyjna, powstało stanowisko zastępcy dyrektora ds. artystycznych. W roku 2012 zatrudniono managera kultury, który pełni obowiązki głównego managera i PR-owca teatru oraz kierownika BOW. Do pozyskiwania środków zewnętrznych czasami angażujemy osoby z zewnątrz, ale częściej wnioski wypełniamy własnymi siłami. Do stworzenia wizualizacji teatru, logotypu, programów, repertuarów, plakatów zatrudniliśmy grafika na umowę zlecenie.
Zmiana dyrekcji, jaka nastąpiła w Teatrze Zagłębia w sezonie 2011/12, zmieniła linię repertuarową Teatru, co spowodowało, iż wśród realizatorów pojawił się dramaturg.

O ile etatów zmniejszył się lub zwiększył w Pana teatrze zespół aktorski w ciągu ostatnich pięciu lat?

W 2010/11 zespół artystyczny liczył 25 osób, w sezonie 2011/12 liczył 28 osób, obecnie liczy 25 osób. W ciągu czterech sezonów naszej dyrekcji dwie osoby odeszły na emeryturę, cztery zostały zatrudnione, a trzy rozwiązały umowę o pracę za porozumieniem stron.

Czym się Państwo kieruje, układając/planując repertuar? Realizacją swojego założonego programu, rozpoznanymi potrzebami publiczności...

Chcąc dotrzeć do dużej grupy odbiorców i mając jedną scenę, jesteśmy zmuszeni mieć eklektyczny repertuar. Zawsze staramy się jednak, aby wystawiane sztuki miały wysoką jakość literacką, artystyczną i wykonawczą. Staramy się tak ustawiać repertuar, aby linia programowa była widoczna, a prowadzona działalność artystyczna teatru przynosiła zyski. Dlatego ważne jest, aby widz zechciał przyjść do teatru nawet na trudną sztukę, nie tylko na komedię. Jak mówił Andrzej Wajda: „Bardzo wsłuchuję się w głos widzów i rozmawiam z nimi, ale na moich warunkach".

Czy udaje się Państwu realizować program zaakceptowany w chwili obejmowania dyrekcji?

Startując w konkursie na stanowisko dyrektora teatru, każde z nas pisało o planach, celach. Jednym z nich był udział w prestiżowych festiwalach. Udało nam się uczestniczyć we wszystkich wymienionych przez nas festiwalach i na wielu zdobywać nagrody, a mianowicie: na Boskiej Komedii w Krakowie – jeden raz /dwie nagrody/, Warszawskich Spotkaniach Teatralnych – dwa razy, „Rzeczywistości przedstawionej" w Zabrzu – jeden raz /dwie nagrody/, Wałbrzyskich Fanaberiach Teatralnych – jeden raz /nagroda główna/, Przeglądzie Przedstawień Istotnych „Przez dotyk" w Częstochowie – trzy razy, na Letnim Ogrodzie Teatralnym w Katowicach – trzy razy, na Festiwalu „Dwa Teatry" w Sopocie – dwie nagrody i wyróżnienie. Ponadto na Nówce Sztuce w Warszawie; Festiwalu Sztuki Reżyserskiej „Interpretacje" w Katowicach dwa razy – pokaz mistrzowski i impreza towarzysząca 2012/13; 2014 spektakl konkursowy /Laur Konrada; „Festiwal debiutów" w Toruniu – jeden raz /jedna nagroda/, Jeleniogórskich Spotkaniach Teatralnych oraz udział w Konkursie na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej – cztery razy /dwa razy udział w finale, jedno wyróżnienie/ – rokrocznie otrzymujemy częściowe refundacje.
Otrzymujemy także wiele nominacji do nagrody teatralnej „Złota Maska" województwa śląskiego. Zdobyliśmy dotychczas trzy „Złote Maski" i jedną nagrodę im. Leny Starke (nagroda Oddziału śląskiego ZASP), byliśmy również na „Festiwalu piosenek retro" – przyznano nam jedną nagrodę. Bardzo ważnym aspektem naszej działalności jest to, że teatr mimo dużych zmian, nie jest zadłużony, przynosi zyski i wzrosła ilość widzów. W 2011 roku – z 38.387 do 2012 r. – 50.936, 2013r. – 45.535, 2014r. – 43.242

Czy organizatora interesuje realizacja przyjętego na początku kadencji programu? Czy egzekwuje jego realizację?

Poprzednie i obecne władze Sosnowca do tej pory nie wtrącały się w linię repertuarową teatru. Organizator jest zadowolony z działalności teatru.

Kim powinien być dyrektorem instytucji publicznej? Czy dyrektor musi być managerem? Dlaczego?

Dyrektorem teatru publicznego powinna być osoba kompetentna – lider znający specyfikę pracy w teatrze, rozumiejący MISJĘ TEATRU. Powinny go jednak wspomagać osoby znające się na prowadzeniu instytucji od strony finansów publicznych, marketingu.

Czy traktują Państwo teatr jako miejsce działań interdyscyplinarnych – swoisty dom kultury, w którym jest miejsce nie tylko na przedstawienia ale też na warsztaty, koncerty, wystawy, dyskusje, czytania? Czy te działania wynikają z rozpoznanych potrzeb i programu, czy są (przez kogo?) oczekiwane, narzucone? Czy te działania nie przytłaczają podstawowego zadania teatru, czyli produkowania i prezentowania przedstawień? Czy te działania przekładają się na frekwencję? Jakie inne korzyści przynoszą?

Teatr powinien przede wszystkim pełnić swą podstawową funkcję, czyli produkować spektakle. Oczywiście można je wzbogacać o działania takie jak warsztaty, czytania, dyskusje.

Czy teatr współpracuje z innymi instytucjami, organizacjami? Jakie wynikają z tego korzyści? Jakie problemy?

Teatr Zagłębia współpracuje z innymi teatrami w regionie – wymieniamy się spektaklami. Wspólnie tworzymy Forum Dyrektorów Teatrów woj. śląskiego. Ponadto Teatr Zagłębia współpracuje ze wszystkimi instytucjami kultury w mieście, szczególnie z Energetycznym Centrum Kultury im. Jana Kiepury, który czasami użycza nam salę na próby.

Festiwale/konkursy/przeglądy? Dlaczego ich Państwo nie organizujecie?

Teatr Zagłębia nie organizuje festiwali, ani przeglądów, gdyż nie mamy gwarancji ich ciągłości oraz nie posiadamy zabezpieczenia finansowego, co jest istotne przy tego typu wydarzeniach.

Teatr / miasto /organizator

Jaką rolę spełnia teatr w tym mieście?

Teatr Zagłębia pełni ważną rolę w życiu miasta, regionu i województwa. Jest jedyną instytucją artystyczną w Sosnowcu (oprócz pięciu instytucji kulturalnych). Ponadto Teatr w Sosnowcu powstał w 1897 roku i jest o pięć lat starszy od miasta. Prawa miejskie Sosnowiec otrzymał w 1902 roku, co wzmacnia pozycję Teatru.

Z jakimi problemami musicie się Państwo zderzać w środowisku/mieście, w którym działa na co dzień teatr?

Problemy, z jakimi trzeba się zmierzyć, kierując teatrem, to ogólne zubożenie ludzi i bezrobocie. Poza tym miasto ma sporą ofertę kulturalną dla mieszkańców. Sale, w których odbywają się spektakle, koncerty itp. stanowią konkurencję cenową.

Czy teatr to Państwa zdaniem to instytucja lokalna, pracująca dla konkretnego miasta, konkretnej publiczności?

Jako jedyny teatr w mieście nie może rezygnować ze swojej misji, jaką jest prezentowanie spektakli, które mają wysoką jakość artystyczną. Trzeba również pamiętać o mieszkańcach i mieć dla nich bogatą ofertę – co często wiąże się z eklektycznym repertuarem.

Jak dziś zdobywać publiczność, zachęcić widzów do chodzenia do teatru? Jak utrzymać publiczność? Jak dziś budować publiczność? Jakie są Pana sposoby?

Teatr powinien wszelkimi znanymi i możliwymi sposobami docierać do potencjalnego widza – poprzez reklamę, portale społecznościowe itp. Najlepszym sposobem na pozyskanie widzów jest wysoka jakość prezentowanych przedstawień, a ich obecność na festiwalach powoduje, że duża część publiczności z ciekawości przychodzi je zobaczyć. Dbamy o to, aby spektakle dla dzieci czy komedie były oparte na dobrej, współczesnej literaturze. Bardzo ważną rolę odgrywa „poczta pantoflowa", która jest dobrą reklamą i przyciąga widzów. Oczywiście recenzje, programy radiowe i telewizyjne, w których wspomina się dany teatr, czy spektakl również przyciągają publiczność.

Czy organizator formułuje wobec teatru/ Państwa jakieś oczekiwania? Jakie?

Organizator jest zadowolony z naszej działalności w teatrze. Do tej pory nie wyrażał swoich innych oczekiwań wobec teatru. Statut bardzo jasno określa naszą działalność.

Czy organizator wywiązuje się ze swoich zobowiązań wobec teatru?

Organizator wywiązuje się ze swoich zobowiązań wobec teatru, mimo że od kilku lat dotacja jest na tym samym niezmiennym poziomie.

A czego Państwo oczekujecie od organizatora swojej instytucji?

Oczekujemy większej kwoty dotacji na choćby minimalne 5% podwyżki płac dla pracowników.

Jakiego typu kontroli podlega teatr?

Kontroli wewnętrznej Urzędu Miejskiego, Regionalnej Izby Obrachunkowej, Urzędu Skarbowego, ZUS-u, Państwowej Inspekcji Pracy, Sanepidu, Komisji Rewizyjnej Urzędu Miejskiego.

Z czego teatr jest „rozliczany" przez organizatora?

Z działalności statutowej i finansowej.

Czy to „rozliczenie" uwzględnia także ocenę działalności artystycznej?

Tak – w formie rocznej nagrody przyznanej lub nie przez organizatora.

Teatr publiczny

Jaką rolę dziś powinien pełnić teatr w życiu społeczno-kulturalnym?

Teatr publiczny musi działać dla pożytku publicznego, rozwijać wartości inne niż materialne. Jego misja-rola jest ważna dla rozwoju społeczeństwa i powinna kształtować świadomość. W życiu społeczno- kulturalnym teatr publiczny powinien być miejscem przeżyć artystycznych, gdzie poszerzamy swoje horyzonty, miejscem, w którym mogą ścierać się różne poglądy, idee dotyczące otaczającego nas świata, rzeczywistości. Miejscem, gdzie w komfortowych warunkach można przygotowywać spektakle wysoce artystyczne oparte na dobrej literaturze, które mogą podejmować ryzyko artystyczne, zabierające głos w debacie publicznej, a nie nastawione tylko na zysk.

Czy rola teatru publicznego (dotowanego z publicznych pieniędzy) różni się od roli teatrów inaczej zorganizowanych, teatrów prywatnych, prowadzonych przez stowarzyszenia, fundacje?

Teatr publiczny jest finansowany z publicznych pieniędzy i przyświeca mu misja, a nie tylko chęć zarobkowania, jak bywa często w innych teatrach. Teatr musi zapewnić zatrudnienie wszystkich niezbędnych działów do prowadzenia statutowej działalności, ponieść koszty: zatrudnienia, produkcji spektakli, utrzymania budynków (ogrzewanie, energia, woda, konserwacja, systemy alarmowe itd.). Koszty działalności są z każdym rokiem wyższe, a środki na działalność prawie niezmienne.

Jakie są wady funkcjonowania publicznej instytucji artystycznej?

Wadą funkcjonowania publicznej instytucji artystycznej są niektóre ustawy dotyczące jej prowadzenia. Należałoby tak zmienić przepisy, aby z poszanowaniem praw pracowniczych, dyrektor mógł dokonywać rotacji w zespole artystycznym. Dyrektor jest bowiem odpowiedzialny za model, kształt i jakość artystyczną teatru.

Jakie są zalety funkcjonowania publicznej instytucji artystycznej?

Zaletą funkcjonowania publicznej instytucji artystycznej jest jej dotowanie i gwarancja utrzymania warsztatu pracy oraz możliwość twórczej pracy w oparciu o stały zespół aktorski.

Czy warto zachować w Polsce model teatru zespołowego, repertuarowego?

Historycznie polski teatr był tworzony w oparciu o zespół aktorski, co jest do dzisiaj jego zaletą i przywilejem. Dlatego warto zachować zespołowość polskich teatrów publicznych, gdyż daje ona szansę na rozwój sztuki teatralnej i na poszukiwania różnych sposobów komunikacji z widzem. Ponadto zespołowość daje komfort tworzenia szeroko rozumianego teatru.

Czy istnienie teatrów innego typu zagraża temu modelowi? Czy wpływa na jego zmianę? W jakim aspekcie?

Zagrożeniem dla niektórych teatrów publicznych jest to, że czasami zmierzają w kierunku modelu teatru komercyjnego, zapominając o swojej misji. „Wolny rynek teatralny " wpływa i wymusza na teatrze publicznym wydawanie większych nakładów finansowych na reklamę i zmusza go do szukania różnych sposobów dotarcia do widza.

Czy obserwujecie Państwo jakieś tendencje w tym obszarze?

Obserwujemy tendencję w niektórych teatrach publicznych, żeby robić sztuki mniej ambitne, mało obsadowe, których produkcja nie byłaby kosztowna (tania scenografia, mała liczba realizatorów, zero prapremier).

Jaka jest Państwa zdaniem dziś rola krytyki teatralnej? Jaki/czy w ogóle ma wpływ na funkcjonowanie teatru?

Rola krytyki jest opiniotwórcza i ważna dla środowiska teatralnego oraz ludzi zainteresowanych teatrem, jednak dla przeciętnego widza nie ma ona znaczenia- dla niego ważna jest „poczta pantoflowa" i opinia znajomych. Krytyka teatralna, która jest merytoryczna, analityczna, dogłębna, z której można wyciągnąć wnioski jest bezcenna.