Zniewolenie Wyzwoleniem

To, że zastosowany został zabieg przeniesienia dzieła we współczesne czasy, nie powinno rzutować na pogubienie się w sensie i treści, a jednak...coś poszło nie tak. I o ile „Wesele" w reżyserii Jana Klaty oglądane miesiąc wcześniej na deskach Starego, mimo oryginalnej formy i wielu wariacji, zachwyciło mnie aż do głębi, o tyle „Wyzwolenie" zmęczyło mnie śmiertelnie.

I może faktycznie pan reżyser Radosław Rychcik ma dobre, nowatorskie i świeże spojrzenie na literaturę, wszak idąc pełna nadziei na wyreżyserowane przez niego „Wyzwolenie" i słysząc już dużo wcześniej dobre opinie o nim, czekałam z niecierpliwością na ten moment kiedy zacznę wgryzać się w sztukę, analizować, kiedy struny w środku się poruszą przyjemnym drganiem...nie doczekałam się na ani jedno drgnienie, za to drganie żołądka dało mi znać, że chyba powinnam w tym czasie spożywać kolację. Chodzi o to, że podczas spektaklu najbardziej interesowało mnie w pewnym momencie z czym zamówić pizzę po wyjściu z tego przybytku. I nie, nie jestem ignorantem - wszak jako filolog znający (głównie z przymusu egzaminacyjnego) dość dogłębnie utwory Wyspiańskiego - z całych sił, aż do bólu głowy starałam się znaleźć punkt zaczepienia, szukałam tych dalekich ech Wyspiańskiego, nawiązań, aluzji...czegokolwiek – nie znalazłam... Może nie umiem szukać, a może nie jestem Salomonem i z pustego też nie naleję i tak dalej.

Reasumując - bo dygresje zgubiły główną myśl - chodzi o to, że pan Rychcik może i jest świetnym reżyserem i absolutnie nie oceniam jego osoby, bo nie wolno mi, nie znając całej jego twórczości, a krótko mówiąc, nie było mi z nią po drodze i wszystkiego kolokwialnie mówiąc „nie ogarnęłam", ale teraz mam za zadanie ocenić ten jeden konkretny spektakl i uważam, że albo Rychcik miał zły dzień (oj, bardzo zły) kiedy to tworzył albo nie umiem dosięgnąć dziesiątego czy dwudziestego piątego i trzy czwarte dna jego przekazu. No też bywa.
Ale może trochę konkretów już stricte o spektaklu. Otóż, zdaje sobie sprawę, że „Wyzwolenie" jest dramatem arcytrudnym w odbiorze, interpretacji, a tym bardziej adaptacji. To tekst o sztuce i polskości, łączący w sobie liczne aluzje, odnośniki, dużo tam filozofii samego autora. I chodzi o to, że u Rychcika Wyspiańskiego nie widzę, owszem osoby dramatu mówią Wyspiańskim, ale te najważniejsze kwestie są zagłuszone przez obłąkany układ powtarzanych sekwencji ruchowych. Dla widza to jest zbyt duże rozproszenie, aktorzy powtarzają przez długi czas te same ruchy, gra muzyka, na scenie tłum i ruch, a przez to próbują przebić się manifesty Wyspiańskiego...ciężko zrozumieć, co mówią aktorzy wyłaniający się z tego obłąkanego „tańca", nie słychać osiemdziesiąt jak nie dziewięćdziesiąt procent tekstu. Wyspiańskiego trzeba zrozumieć, przeanalizować, a jak można cokolwiek interpretować, nie słysząc większości słów?!

Zamysł tego zapętlonego „tańca" może i dobry, jednak czemu miał on służyć? Nie znaczy to, że nie zasługuje na pochwałę. Aktorzy...to jedyny element spektaklu, który był zaangażowany i robił co mógł, żeby coś z tego ulepić, ale niestety forma aż tak nie zakryje braku treści. Jednakże pod względem dynamiki i zdyscyplinowania aktorów – rewelacja. Ale nie przyszliśmy tu patrzeć jak tańczą aktorzy czy tancerze, którzy wspomagali zespół, ale się „wyzwolić".

Rychcik przeniósł akcję do klasy szkolnej, belfra przemianował na Konrada, akcja w zasadzie nie wychodzi poza klasę i pokój nauczycielski. W pokoju rozgrywane są kluczowe dyskusje, gdy pojawia się osoba Reżysera i Muzy, wtedy tekst słychać wyraźnie i można skupić się na przekazie. Tematem lekcji jest Jerome David Salinger i jego „Buszujący w zbożu", widać też wiele analogi ze „Stowarzyszeniem Umarłych Poetów". Nagle do klasy wchodzą więźniowie ubrani w pasiaki, ofiary Holocaustu, stoją, patrzą, nic nie mówią, wstają i odchodzą. Przypominają niemo o historii, ale także służą jako ostrzeżenie, że historia to bestia, która lubi przyjść w odwiedziny dwa razy.

Część spektaklu bardziej przypomina musical, a uczniowie bardziej przypominają amerykańską młodzież na etapie buntu ideowo-osobowościowego niż odnoszą się do polskich realiów (i te wiatraki przy suficie, na które każdy, kto o „Wyzwoleniu" Rychcika pisze, zwraca od razu uwagę). W Polsce, w tym momencie zaistniała sytuacja - brutalnie trochę to zabrzmi – „podkładająca się" i pod wspomniane wyżej „Wesele" i omawiane tu „Wyzwolenie". Warunki wręcz idealne - naród podzielony, skłócony, sztuka znalazła się w niebezpieczeństwie zniewolenia. Można to było rozegrać dość zgrabnie, żeby tekst jakoś osadzić w budowanym dramacie i nadać mu kierunek, czy choćby mały punkt odniesienia.

Rozumiem też, że może reżyser chciał uciec od naszej „polskości" i zrobić coś zupełnie niezależnego i owszem udało mu się, tylko szkoda, że jest to aż tak niezależne od Wyspiańskiego, który jest tu główną osią.

Docenić trzeba Rychcika za niestandardowe pomysły i różne drogi poszukiwań, ale robiąc adaptację tak wielkiego i trudnego dzieła, poszatkowanie tekstu, i podanie publice jego „odpadów" wymieszanych ze sobą przypadkowo (a przynajmniej tak się to odczuwa) zakrawa trochę o profanację dzieła, które widnieje w repertuarze i na plakacie. Dodatkowo, żenująca orgia na scenie w rytm „Karuzeli z madonnami" i finałowa piosenka sprowadzająca nas znów na młodzieżowe, musicalowe podwórko. Istne poplątanie z pomieszaniem. Trudno znaleźć celowość i zastosowanie takich zabiegów.

Spodziewałam się bardziej czegoś na kształt palimpsestu, widząc na początku scenografię i oglądając pierwsze sceny, a tu dostałam kolaż stylów, utworów, odwołań, tekstów – kompletnie przypadkowo i wybiórczo połączonych ze sobą do kupy elementów z różnych krain stylistycznych. Na scenie było bogato i tłoczno, momentami aż duszno, ale z przykrością stwierdzam, że kompletnie nic z tego bogactwa nie wynika i nie gra. Przypomina to karuzelę wszystkich pomysłów, na które reżyser wpadł i chciał upchnąć je na jednej scenie za pomocą jednego tekstu, który notabene posłużył mu chyba jako pretekst do zaprezentowania publiczności swoich innowacji. I wszystko fajnie, tylko z dramatem Wyspiańskiego wspólny mianownik miało jedynie moje wyzwolenia od oglądanej sztuki.

„Wyzwolenie" , reż. Radosław Rychcik, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie
Monika Sobieraj, Dziennik Teatralny Kraków