Zofia Kucówna. Sylwetka

Zofia Kucówna - aktorka teatralna i filmowa. Urodziła się 12 maja 1933 roku w Warszawie.
W 1955 roku ukończyła Wydział Aktorski Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie. W tym samym roku debiutowała w krakowskim Teatrze Młodego Widza w widowisku BALLADY I ROMANSE według Adama Mickiewicza w reżyserii Haliny Gallowej. W Teatrze Młodego Widza występowała do 1957 roku, w latach 1957-1959 należała do zespołu Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie. W kolejnych latach grała na scenach warszawskich: w Teatrze Powszechnym (1959-1964, 1966-1968), Teatrze Ateneum (1964-1965, 1982-1986), Teatrze Narodowym (1968-1982) oraz w Teatrze Współczesnym (1986-2006). Jest wykładowcą Akademii Teatralnej w Warszawie, autorką wspominkowych książek "Zatrzymać czas" (1990), "Zdarzenia potoczne" (1993), "Zapach szminki" (2000) oraz zbioru felietonów "Opowieści moje" (2000). Jej pierwszym znaczącym sukcesem była rola Nory w DOMU LALKI Henryka Ibsena w reżyserii Jerzego Golińskiego (Teatr im. Osterwy w Lublinie, 1958). Dwa lata później uznanie przyniosła jej wzruszająco zagrana Grusza Wachnadze w KAUKASKIM KREDOWYM KOLE Bertolta Brechta w reżyserii Ireny Babel (Teatr Powszechny w Warszawie, 1960), a w 1961 roku tytułowa Eurydyka w sztuce Jeana Anouilha w reżyserii Jacka Szczęka - przekonująco pokazana dziewczyna, żywcem wyjęta z ówczesnych warszawskich kawiarni czy studenckich klubów. Przy okazji EURYDYKI Andrzej Hausbrandt pisał: "(...) aktorkę drążyła sprawa, która potem stanie się świadomą osią jej twórczości: granie zawsze siebie, tyle że w danej, założonej sytuacji." ("Kucówna", Warszawa 1977). Kolejne ważne role teatralne Kucówny z lat 60. związane są z przedstawieniami Adama Hanuszkiewicza realizowanymi na deskach Teatru Powszechnego. Aktorka pokazała naiwną Pannę Młodą w WESELU Stanisława Wyspiańskiego (1963), pełną dramatycznego napięcia Sonię w ZBRODNI I KARZE według Fiodora Dostojewskiego (1964), zagrała Kazimierę Wąsowską w PANU WOKULSKIM według LALKI Bolesława Prusa (1967) i Dianę w FANTAZYM Juliusza Słowackiego (1967). Nieskrywanie w rolach własnego "ja", nadawanie granym postaciom, niezależnie od repertuaru, współczesnego rysu, sprawiło, że widzowie łatwo utożsamiali się z kreowanymi przez nią bohaterkami. "Postaci stwarzane przez nią na scenie, określane są prawidłami dobrego smaku i gustu, wyważone wedle zasad prawdy psychologicznej, ich działania umotywowane są obyczajowo i społecznie, zgodnie z powszechnym doświadczeniem i życiowym prawdopodobieństwem, i - co najważniejsze - zgodnie z osobowością artystki." - pisała Elżbieta Baniewicz ("Teatr" 1976, nr 7) W następnych sezonach Kucówna grała w kolejnych przedstawieniach Hanuszkiewicza, tym razem na scenie Teatru Narodowego. Była Żoną w NIE-BOSKIEJ KOMEDII Zygmunta Krasińskiego (1969) i tytułową świętą Joanną z utworu George'a Bernarda Shawa (1969). W interpretacji Kucówny Joanna pozostała przede wszystkim zwykłą dziewczyną, która równocześnie ma w sobie wiele heroizmu: "W sylwetce Joanny stworzonej przez Kucównę dominuje prostota i żarliwość." - notował Andrzej Władysław Kral ("Teatr" 1969, nr 21) Zagrała także m.in. Gertrudę w HAMLECIE Szekspira, emanującą erotyzmem matkę duńskiego królewicza (1970), utrzymaną w komediowej konwencji Maszę w TRZECH SIOSTRACH Antoniego Czechowa (1971) i Lady Makbet w MAKBECIE Szekspira (1972). W 1973 roku stworzyła jedną ze swoich najciekawszych ról z tego okresu - wcieliła się w postać Berty w WYGNAŃCACH Jamesa Joyce'a w reżyserii Andrzeja Łapickiego (Teatr Narodowy). "(...) potrafiła w roli Berty stworzyć żywą, pełną pasji, temperamentu i wdzięku postać 'wiecznej kobiety' - jakiegoś prototypu niezapomnianej Molly z 'Ulissesa'." - pisała Leonia Jabłonkówna ("Teatr" 1973, nr 9) Rok później można ją było zobaczyć w MIESIĄCU NA WSI Iwana Turgieniewa, przedstawieniu reżyserowanym przez Hanuszkiewicza w Teatrze Narodowym. Rola Natalii Pietrowny była kontynuacją kobiecych portretów, zapoczątkowanych przez Kucównę w PANU WOKULSKIM. Tym razem Kucówna pokazała osobę walczącą o osobistą wolność i prawo do uczuć. "Rola Natalii Pietrowny wyjątkowo przystawała - w tej interpretacji reżyserskiej - do realistycznego, spontanicznego aktorstwa Kucówny." - pisał Hausbrandt - "Odpowiadała na pytania, jakie tak często stawia sobie, rozważając własną sytuację wobec upływającego czasu, przemijania życia, szans, kobiecych warunków." ("Kucówna", Warszawa 1977) Jedną z najważniejszych teatralnych "rozmów", jakie Kucówna odbyła z widzami, stał się monodram MARIA Ireneusza Iredyńskiego w reżyserii Hanuszkiewicza przygotowany na scenie Narodowego (1975). Rozmowa była tym istotniejsza, że dotyczyła współczesnej rzeczywistości polskiej, a bohaterka monodramu należała do pokolenia Kucówny. W drugiej części przedstawienia aktorka pojawiała się na scenie w prywatnym ubraniu, a cały spektakl nabierał bardzo osobistego charakteru. "(...) gra tu siebie jako aktorkę zarówno mówiąc tekst aktorki, jak i wtedy, gdy przekazuje historię życia bohaterki 'Marii'. Jej dramatyzm i niezwykłość potwierdza doświadczenie widzów podobnie jak Maria żyjących w tym kraju, zaplątanych w Historię, Politykę i Rzeczywistość dnia codziennego." (Elżbieta Baniewicz, "Teatr" 1976, nr 7). W kolejnych latach Kucówna zagrała w Teatrze Narodowym u Hanuszkiewcza m.in. Annę Wojnicew w PŁATONOWIE Czechowa (1976) i odartą z patosu Fedrę w tragedii Jeana Racine'a (1977), ale sprawdziła się również w repertuarze komediowym. W 1980 roku wcieliła się w postać Elwiry, żony pechowego pisarza, we współczesnej komedii SEANS Nöela Cowarda: "Kucówna umie ruszać się, mówić, śmiać się, umie nawet - co należy do rzadkich wyjątków w polskim aktorstwie - płakać w rytm melodii Duke'a Ellingtona." - pisała o tej roli Agnieszka Baranowska ("Kultura" 1980, nr 15). W spektaklach reżyserowanych przez Hanuszkiewicza, tym razem w Teatrze Ateneum, Kucówna zagrała jeszcze m.in. Zdawnialską w SYNU MARNOTRAWNYM Stanisława Trembeckiego (1983) oraz Elwirę w CYDZIE Pierre'a Corneille'a (1985). U Macieja Englerta na scenie Teatru Współczesnego była Fioną Foster w JAK SIĘ KOCHAJĄ W NIŻSZYCH SFERACH Alana Ayckbourna (1983) i Charlottą Schoen w LETYCJI I LUBCZYKU Petera Shaffera (1989), tworząc gwiazdorski duet z Mają Komorowską. W 1991 roku zagrała Starą w KRZESŁACH Eugene'a Ionesco w reżyserii Szczepana Szczykno (Teatr Dramatyczny w Warszawie). Partnerował jej w roli Starego Henryk Bista. "Wykonawcy znakomicie wytrzymują - i czytelnie przekazują - nieustanne mieszanie gatunków teatralnych, granie w wielu konwencjach, od klasycznego dramatu po absurdalną groteskę." - pisała Magdalena Raszewska ("Słowo" 1991, nr 7) Na scenie warszawskiego Współczesnego grała także m.in. Martę Lipkową w ROZBITYM DZBANIE Heinricha Kleista (1992) i Myrtle Webb w NASZYM MIEŚCIE Thorntona Wildera (1998) - oba przedstawienia w reżyserii Englerta oraz Wdowę Drugą we WDOWACH Sławomira Mrożka w reżyserii Erwina Axera (1992). Wystąpiła w spektaklach reżyserowanych przez Zbigniewa Zapasiewicza: była Panią Tooth we WSZYSTKO W OGRODZIE Edwarda Albee'go (1998) oraz Jean Horton w KWARTECIE Ronalda Harwooda (2000). W 2001 roku wystąpiła w roli Matki w BAMBINI DI PRAGA przedstawieniu Agnieszki Glińskiej według Bohumila Hrabala. Ostatnio można ją było oglądać jako Connie w spektaklu MASZ BYĆ SZCZĘŚLIWA Simona Burta zrealizowanym przez Jana Bratkowskiego w warszawskim Teatrze Ochoty (2006). Dorobek telewizyjny Kucówny to kilkadziesiąt ról w Teatrze Telewizji, z którym zaczęła współpracę w 1959 roku. Jedną z jej pierwszych ról na małym ekranie była Manduła we fragmentach ZAWISZY CZARNEGO Słowackiego w reżyserii Hanuszkiewicza (1959). Potem wystąpiła w jego następnych przedstawieniach, m.in. w BIAŁEJ Adolfa Rudnickiego w roli Flory (1960) oraz w monodramie LISTY HELOIZY wg Pierre'a Abelarda (1963), a także jako Zosia w PANU TADEUSZU Adama Mickiewicza (1966) oraz tytułowa Panna Julia z dramatu Augusta Strindberga (1971). Brała udział w poetyckich spektaklach Hanuszkiewicza - m.in. KWIATACH POLSKICH Juliana Tuwima (1965) i POCHWALONE NIECH BĘDĄ PTAKI Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (1967). Zagrała też m.in. Walę w IRKUCKIEJ HISTORII Aleksieja Arbuzowa w reżyserii Stanisława Wohla (1964), Lizzie w LADACZNICY Z ZASADAMI Jean-Paul Sartre'a w reżyserii Jana Bratkowskiego (1964), Ksantypę w OBRONIE KSANTYPY Ludwika Hieronima Morstina w reżyserii Jerzego Gruzy (1969) i tytułową Balladynę w przedstawieniu przygotowanym przez Ewę i Czesława Petelskich (1970). Wzięła udział w poetyckim programie LISTY ŚPIEWAJĄCE Agnieszki Osieckiej w reżyserii Olgi Lipińskiej (1966), była też prostytutką Zulą w NOTESIE Zdzisława Skowrońskiego w reżyserii Jerzego Antczaka (1968) - Hausbrandt pisał, że rola była doskonała "Właśnie dla Kucówny. Aktorki, która z wyjątkowym talentem potrafi przekazywać widowni owe zbitki sprzecznych uczuć miotających kobietą, odsłaniającej z wyjątkową intuicją tajemnice pokrętnych, połamanych przez los i dramatyczne okoliczności, ludzkich psychik." ("Kucówna", Warszawa 1977). Powróciła do roli Kazimiery Wąsowskiej, tym razem w TELEPATRZYDLE PANA PRUSA, widowisku Hanuszkiewicza z 1969 roku. Rok później grała Bronkę w czeroodcinkowym serialu teatralnym Ireny Bołtuć na podstawie DZIEWCZĄT Z NOWOLIPEK Poli Gojawiczyńskiej. Niecodziennym przedsięwzięciem telewizyjnym stały się OPOWIEŚCI MOJEJ ŻONY w reżyserii Hanuszkiewicza na podstawie krótkich opowiadań drukowanych w prasie przez Mirosława Żuławskiego (1972-1973). W tych rozpisanych na kilkanaście odcinków kameralnych historiach publiczność nie widziała postaci granej przez aktorkę, ale samą Kucównę, która raz jeszcze dała dowód, że potrafi poprzez kamerę nawiązać bezpośredni kontakt z odbiorcą. "Indywidualność aktorska Kucówny, jej odrębność artystyczna, to umiejętność wewnętrznego skupienia, koncentracji psychicznej, sugerowania nam, że coś nas z nią łączy, że mamy jakiś wspólny sekret (...)" - pisał o jej telewizyjnych rolach Wiesław Czapiński - "(...) Widownia odczuwa ten kontakt - dialog zostaje nawiązany natychmiast." ("Ekran" 1968, nr 4) Jej filmografia jest skromniejsza. Ma na swoim koncie kilkanaście ról filmowych i serialowych. Pierwszą z nich zagrała w obyczajowym filmie Leonarda Buczkowskiego DESZCZOWY LIPIEC (1957). Potem była jeszcze m.in. Bronką w tragedii miłosnej WIANO Jana Łomnickiego (1963), Teresą w telewizyjnym dramacie obyczajowym BARIERY DŹWIĘKU Zbigniewa Kuźmińskiego (1968) i lekarką Marią w SPIRALI Krzysztofa Zanussiego (1978). Wystąpiła w tytułowej roli w SABINIE, psychologicznym filmie w reżyserii Kazimierza Tarnasa (1998). Oglądać ją można było także w nowych serialach: EGZAMINIE Z ŻYCIA (2005-2007) i DWÓCH STRONACH MEDALU (2006-2007). Odznaczenia i nagrody: 1963 - nagroda Komitetu d/s Polskiego Radia i Telewizji za wybitne role w repertuarze współczesnym na antenie Polskiego Radia 1964 - nagroda Komitetu d/s Polskiego Radia i Telewizji za kreacje aktorskie w Teatrze Telewizji oraz występy estradowe w kabarecie "Mix" 1964 - nagroda za rolę Panny Młodej w WESELU Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza w Teatrze Powszechnym w Warszawie na 4. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych 1964 - nagroda aktorska I stopnia za rolę Sonii w ZBRODNI I KARZE według Fiodora Dostojewskiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza w Teatrze Powszechnym w Warszawie na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach 1968 - nagroda Komitetu d/s Polskiego Radia i Telewizji za kreacje aktorskie w spektaklach Teatru Telewizji 1968 - Złoty Ekran '67 1969 - Złoty Ekran '68 - za kreacje aktorskie w spektaklach telewizyjnych - za rolę tytułową w ELEKTRZE Eurypidesa w reżyserii Adama Hanuszkiewicza i rolę Dorli w SZEWSKIEJ PASJI FILIPA HOTZA Maxa Frischa w reżyserii Nicoloffa Serge'a 1970 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski 1971 - nagroda II stopnia za osiągnięcia aktorskie w teatrze i w Teatrze Telewizji przyznana przez Ministerstwo Kultury i Sztuki 1974 - nagroda miasta stołecznego Warszawy 1974 - nagroda Komitetu d/s Polskiego Radia i Telewizji za rolę w OPOWIEŚCIACH MOJEJ ŻONY Mirosława Żuławskiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza (razem z Adamem Hanuszkiewiczem i Mirosławem Żuławskim) 1975 - Medal 30-lecia PRL 1975 - nagroda za rolę Matki Boskiej Poczajowskiej w przedstawieniu BENIOWSKI według Juliusza Słowackiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza w Teatrze Narodowym w Warszawie na 1. Opolskich Konfrontacjach Teatralnych 1976 - nagroda I stopnia za rolę tytułową w przedstawieniu MARIA Ireneusza Iredyńskiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza w Teatrze Narodowym w Warszawie na 17. Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu 1977 - odznaczona nagrodą "Za zasługi dla Warszawy" 1978 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski 1990 - nagroda główna za rolę Charlotty Schoen w LETYCJI I LUBCZYKU Petera Shaffera w reżyserii Macieja Englerta w Teatrze Współczesnym w Warszawie na 30. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych 1996 - dyplom za najlepsze varsaviana - wyróżnienie za książkę "Zatrzymać czas" 1997 - nagroda prywatna Jolanty Geras za całokształt pracy aktorskiej na Wrocławskich Spotkaniach Teatrów Jednego Aktora 1998 - Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski