Zygmunt Anczyc (1783 - 1855)

Był synem Jana Zygmunta Anczyca (który pochodził z saskiej rodziny von Anschutz, osiadłej w Polsce na początku XVIII w., a poległ w powstaniu kościuszkowskim) i Zofii z Borkowskich, mężem - Barbary Anczyc, ojcem- Bronisławy Anczyc oraz pisarza Władysława Ludwika Anczyca. Ukończył szkoły we Wrocławiu w 1799.

Po dwóch latach służby w garnizonie austriackim w Zamościu uciekł do Wilna i wbrew woli rodziny wstąpił do zespołu baletowego M. Bończy-Tomaszewskiego. Od ok. 1802 do 1806 występował jako aktor w zespole Salomei Deszner w Grodnie. Wyjeżdżał w tym czasie na występy do Wilna, Potocka i Witebsk, a później grał także w teatrze w Mińsku Litewskim. W 1810 ustąpił ze sceny i przez sześć lat był komisarzem w dobrach starościny Brzozowskiej. W 1816-21 występował w teatrze wileńskim. 19 I 1819 w Wilnie ożenił się z aktorką Barbarą Hrehorowicz. W tym samym roku został członkiem loży masońskiej ,,Harmonia". Namówiony przez J. Ledóchowską i I. Werowskiego, debiutował 23 VIII 1822 w Teatrze Narodowym w Warszawie w roli tytułowej w sztuce "Abufar", został zaangażowany i występował do 1826 w rolach charakterystycznych i kontuszowych, zdobywając - mimo litewskiego akcentu - uznanie publiczności. W 1823 i 1824 występował z zespołem warszawskim w Poznaniu, Płocku i Kaliszu.

Od czerwca 1826 do 1840 (z przerwami) występował w teatrach krakowskich; brał udział w większości corocznych objazdów zespołu krakowskiego. Również sam występował gościnnie w innych miastach: 18 IX 1830 grał rolę Harpagona (Skąpiec) na scenie niemieckiej w Poznaniu, 21 IX i 3 X 1833 - role Pedra (Precjoza) i Fabrycego (Karykatury) w teatrach warszawskich; w 1838 występował z zespołem W. Raszewskiego w Poznaniu. W 1835-36 nie grał z powodu choroby. Od listopada 1838 do października 1839 jako kierownik zrzeszenia aktorów prowadził teatr krakowski (po ustąpieniu Juliusza Pfeiffera), w lecie 1839 zorganizował występy zespołu w Kaliszu, Poznaniu i innych miastach. Po ponownym objęciu dyrekcji teatru krakowskiego przez Juliusza Pfeiffera pozostał w zespole, a nawet w lecie 1840 kierował jego występami m.in. w Kaliszu, ale po przejęciu kierownictwa przez Tomasza Chełchowskiego (1806-1861) został zwolniony. W grudniu 1840 występował w teatrze Rozmaitości w Krakowie, a następnie na prowincji, prawdopodobnie z zespołem H. Popiołka. 29 VII i 3 VIII 1842 występował gościnnie w Warszawie w rolach Wesołowskiego (Plaksa i Wesołowski) i Wojciecha (Grymasy młodej żony). Od stycznia do sierpnia 1843 kierował pierwszym stałym zespołem polskim w Poznaniu. Od jesieni 1843 zaangażowany był znów w teatrze krakowskim, jako aktor do ról ,,starych", ,,poważnych" (zajmował się także biblioteką teatralną). W 1849 lub 1850 wskutek postępującej głuchoty ustąpił ze sceny i otrzymał od Rady Miejskiej posadę pisarza na rogatce. W 1854 (za dyrekcji J. Pfeiffera) powrócił znowu do teatru krakowskiego i grał ,,role ojców i deklamacyjno-patetyczne". Pod koniec tego roku prawdopodobnie występował gościnnie w Poznaniu.

Aktor o dużych zdolnościach charakterystycznych i sporym doświadczeniu, ze względu na swoje warunki zewnętrzne wcześnie zaczął grać role ,,dostojne", kostiumowe. Był przez długie lata jedną z głównych sił sceny krakowskiej, zarzucano mu jednak, że z biegiem czasu stracił pamięć i wpadł w rutynę. Ważniejsze role: Neustadt (Mendog), Szafir (Taczka occiarza), Organista (Krakowiacy i Górale), Oskar (Trzydzieści lat życia szulera), Twardosz (Dożywocie), Walter (Sierota z Genewy), Perez (Rita Hiszpanka), Aron (Żydzi), Wurm (Intryga i miłość), Zdawnialski (Spazmy modne), Don Diego (Cyd), Bogacki (Szkoła obmowy).

Wydał "Repertuarz widowisk scenicznych" (Poznań 1847). W okresie Wiosny Ludów napisał kilka sztuk patriotycznych, z których najbardziej znana to "Bóg z nami, czyli Powrót niewolników polskich do ojczyzny". Zajmował się też tłumaczeniem sztuk obcych.

Był ojcem Władysława Ludwika Anczyca - poetay, dramatopisarza, wydawcy i tłumacza.
Pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w rodzinnym grobowcu.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego