"Byłem Hamletem"

W krakowski Teatrze Starym pod hasłem "Wokół teatru Heinera Müllera" odbywają się w dniach 13-15 listopada spotkania poświęcone twórczości tego wybitengo twórcy.

Heiner Müller urodził się 9 stycznia 1929 roku w Eppendorf w Saksonii (Niemcy Wschodnie). Po maturze pracował m.in. jako dziennikarz, w 1954 roku został redaktorem czasopisma „Junge Kunst”. Od 1958 roku pracował w Maxim Gorki Theater w Berlinie, rok później wraz z Ingą Müller otrzymał nagrodę Heinricha Manna. W 1961 roku, po zdjęciu przez cenzurę z repertuaru jego sztuki „Die Umsiedlerin”, został wykluczony ze Związku Pisarzy. W latach siedemdziesiątych Müller pracował jako kierownik literacki w Berliner Ensemble i w Volksbühne w Berlinie. W 1979 roku dostał nagrodę „Mülheimer Dramatikerpreis” za sztukę „Germania Tod in Berlin“, był także laureatem innych nagród i wyróżnień, m.in. nagrody Georga Büchnera (1985). W latach 1990-1993 Müller był ostatnim prezydentem Akademii Sztuk/Wschód, a w latach 1992-1995 jednym z dyrektorów Berliner Ensemble. Przez całe życie, choć długo niedoceniany w Niemczech Wschodnich, był jednym z najbardziej wszechstronnych niemieckich artystów, a jego twórczość obejmowała poezję, dramat, prozę i teksty literackie. Pracował też jako dramaturg i reżyser. Zmarł 30 grudnia 1995 roku w Berlinie.  

Program

13.11.2009, godz.18.00 

Pokaz filmu dokumentalnego o Heinerze Müllerze: „Nie chcę wiedzieć, kim jestem”, reż. Christoph Rüter i Thomas Irmer, 2009 (60 min.) 

Czytanie fragmentów sztuk: „Korekty 09” Thomasa Freyera i „tylko dlatego, że jakiś facet spuścił się na ciebie i cię porzucił albo moja mała szosa wołokołamska 6” Fritza Katera 

Dyskusja: „Butelka z listem do przyszłości” – Heiner Müller i współczesny teatr niemiecki 

Uczestnicy: Thomas Irmer, krytyk teatralny, publicysta i realizator filmów dokumentalnych; Andrea Koschwitz, naczelny dramaturg w Maxim Gorki Theater w Berlinie

Prowadzenie: Małgorzata Sugiera i Mateusz Borowski, Katedra Dramatu Uniwersytetu Jagiellońskiego, tłumacze 

„Nie chcę wiedzieć, kim jestem”

W filmie dokumentalnym poświęconym Heinerowi Müllerowi i zrealizowanym z okazji przypadającej w 2009 roku osiemdziesiątej rocznicy jego urodzin berliński filmowiec Christoph Rüter i teatrolog Thomas Irmer poszukują jego śladów m.in. w Bułgarii, Berlinie, Paryżu i w Stanach Zjednoczonych. Rozmawiają z Margaritą Broich, Dursem Grünbeinem, Jeanem Jourdheuilem i innymi osobami, które odegrały ważną rolę w życiu Müllera i wpłynęły na jego twórczość. Nie jest to jednak film biograficzny, raczej próba znalezienia odpowiedzi na pytanie, jak dzisiaj czytane są jego teksty, o których sam powiedział, że są „listem do przyszłości zamkniętym w butelce”. 

„Korekty 09“ 

„mój tekst jest efektem poszukiwań w biografiach, efektem przełomów, zmian, poprawek. kraj zniknie. ludzie zostaną. albo już od dawna są w innym miejscu. kolektyw się rozwiązał. system pracy jest niewiarygodny. chodzi o szczęście albo to, co za nie uważamy” (Thomas Freyer).

Interesującym aspektem twórczości Heinera Müllera jest fakt, że nie tylko pisał swoje dramaty wykorzystując teksty innych pisarzy, lecz także późniejsi autorzy odnosili się do jego utworów, traktując je jako inspirację do własnej twórczości. Thomas Freyer, autor „Korekt 09”, wziął na warsztat „Die Korrektur“, dramat napisany w 1957 roku przez Heinera Müllera i jego ówczesną żonę Ingę, który przedstawiał trudności i problemy, na jakie napotykali budowniczowie socjalistycznych Niemiec. Pod naciskiem cenzury autorzy musieli jednak dokonywać licznych zmian w tekście. Za drugą wersję dramatu i za sztukę „Der Lohndrücker“ Müller otrzymał nagrodę Heinricha Manna, przyznaną przez Akademię Sztuk w 1959 roku. Tekst „Korekty 09” Thomasa Freyera został zaprezentowany z okazji pięćdziesiątej rocznicy premiery tej sztuki na początku tego roku w Maxim Gorki Theater w Berlinie. 

„Szosa Wołokołamska”

Pod koniec lat osiemdziesiątych Heiner Müller powrócił do zmodyfikowanej wcześniej przez siebie formy Lehrstück Brechta proletariacką tragedią „Szosa Wołokołamska”. Całość składa się z pięciu części, które powstawały w latach 1985-1987. Jako pierwowzór posłużyła mu powieść Aleksandra Beka opisująca walki wokół Moskwy, z której zapożyczył nie tylko tytuł, lecz także motywy i postaci. Wybór tytułu Müller uzasadnia następująco:

„To konkretne miejsce... To była droga do Moskwy. Jedna z niewielu niezniszczonych dróg, po której mogły jechać samochody… a więc także i czołgi... Szosa Wołokołamska to był punkt, gdzie zatrzymał się niemiecki pochód na Moskwę. A dzisiaj to oczywiście metafora, odnosząca się zarówno do Pragi, jak i do Berlina: jedne czołgi jeżdżą więc tam, a inne z powrotem. Niektóre, jak w piątej części, dochodzą do końcowego punktu, skąd nie można iść już dalej”. 

Poza tym Müller wykorzystał w sztuce motywy opowiadania Anny Seghers, główne wątki „Przemiany” Franza Kafki oraz noweli „Der Findling” Heinricha von Kleista, przetwarzając je i przenosząc w rzeczywistość Niemiec Wschodnich.  

14.11.2009, godz.18.00 

Czytanie sceniczne fragmentów trylogii „Germanie” Heinera Müllera. Tłumaczenie: Mateusz Borowski, Małgorzata Sugiera

Przygotowanie reżyserskie: Artur Wołoch 

Dyskusja: Historia jako materiał dla teatru 

Uczestnicy: Małgorzata Leyko, teatrolog; Wojtek Klemm, reżyser; Igor Stokfiszewski, krytyk literacki, dramaturg, redaktor czasopisma „Krytyka Polityczna”

Prowadzenie: Mateusz Borowski, Małgorzata Sugiera 

„Germanie”

„Moja nadzieja to świat, w którym ludzie już nie potrafią pisać sztuk podobnych do mojej ‘Germania Śmierć w Berlinie’, bo zabrakło już do nich materiału w rzeczywistości” (Heiner Müller, 1979). 

Trzy teksty z cyklu „Germanie“ – „Germania Śmierć w Berlinie”, „Życie Gundlinga Fryderyk Pruski Lessinga Sen Marzenie Krzyk”, „Germania 3 Upiory przy Martwym Człowieku” - Müller pisał właściwie przez całe swoje życie jako rodzaj refleksji nad dziejami Niemiec (od czasów mitologicznych Nibelungów do upadku Muru Berlińskiego), wykorzystując i przekształcając istniejące przekazy i motywy ikonograficzne, przemycając fakty przemilczane przez oficjalną historiografię i fragmenty własnej twórczości. Trudno o lepszy przykład jego rozumienia teatru jako laboratorium społecznej wyobraźni, w którym toczy się istotny dla teraźniejszości i przyszłości dialog z umarłymi.  

15.11.2009, godz.18.00

Pokaz inscenizacji Heinera Müllera „HamletMaszyna“, Deutsches Theater Berlin 1989/90 

„HamletMaszyna”

„Byłem Hamletem. Stałem na brzegu i rozmawiałem z morzem PLEPLE, z tyłu za mną ruiny Europy”. To pierwsze i jednocześnie bardzo istotne zdanie w najważniejszym tekście teatralnym Heinera Müllera – „HamletMaszyna”. Sztuka, której tekst liczy ledwie dziewięć stron, powstała w 1977 roku, to jest w tym okresie, kiedy Müller prowadził intensywne rozważania nad literaturą starożytną i dramatami Szekspira. „HamletMaszyna” jest chyba jego najmroczniejszym i najbardziej brutalnym dziełem, uwypuklającym związki między literaturą a wydarzeniami politycznymi, przy czym aspekt polityczny wyraża się u niego w formie, a nie w treści. Dramat nie ma tradycyjnej struktury, ani klasycznego protagonisty. Porusza temat tragedii intelektualisty w społeczeństwie socjalistycznym, pokazując jednocześnie niedomagania totalitarnego systemu i zderzając utopijne, socjalistyczne nadzieje z realnym socjalizmem.

Premiera „HamletMaszyny” w reżyserii Müllera, do której próby rozpoczęły się w Deutsches Theater w Berlinie pod koniec sierpnia 1989 roku, została zaplanowana na listopad jako „sztuka w sztuce”, to znaczy jako część inscenizacji „Hamleta”, i miała trwać siedem godzin. Jednak z powodu wydarzeń politycznych związanych z upadkiem Muru Berlińskiego została przesunięta na marzec następnego roku. Müller i jego aktorzy, pracując nad spektaklem na przełomie 1989 i 1990 roku, brali jednocześnie udział w zarówno w próbach, jak i ulicznych demonstracjach. Polityczne zaangażowanie artystów świadomie uczestniczących w kolejnych etapach dziejowej przemiany uczyniła opowieść o Hamlecie dramatem ich własnej historii - jedynego w swoim rodzaju rozdarcia między starym a nowym światem. Tak powstało ponad pięciogodzinne przedstawienie, w którym w bezprecedensowy sposób sztuka spotkała się z pozateatralną rzeczywistością. Inscenizacja komentowała aktualną sytuację polityczną i jednocześnie krytykowała nie tylko upadający właśnie socjalizm, lecz też zbliżający się nowy – tak bardzo przez wszystkich wyczekiwany – system kapitalistyczny. 

Do dzisiaj „HamletMasyzna” jest najczęściej granym i najsłynniejszym dramatem Müllera. 

Na wszystkie pokazy i dyskusje wstęp wolny 

Organizatorzy:
Dom Norymberski
Narodowy Stary Teatr
Wydawnictwo Panga Pank 

Partnerzy:
Festiwal Dialogu Czterech Kultur
Katedra Dramatu UJ



(-)
Materiały Teatru
7 listopada 2009