Angielski folklor w Osterwie

Głównym źródłem komedii, motorem akcji jest humor. Komediopisarz posiada ten rodzaj nastawienia umysłowego i uczuciowego, który odznacza się ostrą spostrzegawczością i zdolnością podchwytywania słabych i śmiesznych cech charakteru człowieka, czy też paradoksowi kłopotliwej sytuacji. Widzowie podziwiają śmiałość i bezpośredniość obrazów i sytuacji, plastykę opisu i rwący potok akcji, a szczególnie gwałtowność uniesień namiętności, bijącej z każdej sceny.

Sztuka nosi charakter okolicznościowy, nadawała się wybornie do odegrania na uroczystości weselnej. Toteż krytycy łączą jej powstanie ze ślubem Marii, hrabiny Salthampton, matki protektora poety, która w 1594 roku wstąpiła powtórnie w związek małżeński. To, co poeci elżbietańscy w wypadku zaślubin swych patronów wyrażali kunsztownym poematem, zatytułowanym epithalamium, czyli chóralną przeznaczona do odśpiewania przed sypialnią nowożeńców, Szekspir, poeta-dramaturg, znany już jako autor kilku komedii i kronik historycznych, postanowił wyrazić w utworze scenicznym, gloryfikującym dostojną parę małżonków. Szczęśliwy błysk natchnienia, wspomagający lekturą dzieł popularnych w elżbietańskiej Anglii, skierował uwagę poety na Tezeusza i Hipolitę oraz opisy ich zaślubin.

Szekspir tak naprawdę ukazuje swoich sąsiadów, którzy zapadli mu w pamięć swym sposobem bycia, mówienia, snobizmem i próbami teatralnymi na popularnej scenie. Przejścia Szekspira związane z miastem rodzinnym, pozostało dla niego przez całe życie czymś bardzo bliskim. Szekspir notował wszędzie, gdzie przyszedł, dziwactwa ludzi, ich język, stąd charaktery przeniesione z rzeczywistości są na scenie tak żywe. Komedia zwraca się ku sprawom dnia powszechnego, ku wyśmiewaniu słabostek ludzkich, ku satyrze na stosunki społeczne czy polityczne. Trzeci krąg komedii, świat cudowny, boginie, rusałki, elfy, mimo pompatycznych nazw jak Oberon i Tytania, jest żywcem wzięty z folkloru rodzinnego. Jak ściśle był poeta zespolony z aktualną rzeczywistością kraju, świadczy o tym fakt, że umieścił w „Śnie nocy letniej" zapiski o kalendarzowej pogodzie, o zwykłych warunkach atmosferycznych z XVI wieku. Wszelkie wydarzenia opisujące zaburzenia w naturze pod wpływem gniewu Oberona, zawdzięcza prawdopodobnie swe powstanie zjawiskom atmosferycznym, którym Szekspir i publiczność teatralnych widowisk byli świadkami w 1594 roku.

Szekspir inspirował się więc mitologią, Plutarchem, Giffreyem, Chaucerem. Szekspir umiejętnie zadrwił z historii Kochanów z „Przemian" Owidiusza, opisanej tak romantycznie przez starożytnego poetę, każąc odegrać ją grupie rzemieślników, aktorów-amatorów. Mimo długiego szeregu utworów, z których Szekspir korzystał, dzieło jest w istocie zupełnie oryginalne, jego własne. Z tej tragicznej historii powstała groteska dająca efekty komiczne całej sztuce. Olśniewająca wyobraźnia Szekspira, wyczarowała w pobliżu las i zaludniła go postaciami ze świata fantastycznego, królem Oberonem, jego małżonką Tytanią, rusałkami i elfami.

Postać Oberona popularna w poezji średniowiecznej, dopiero u Szekspira nabrał życia, indywidualności, bogactwa funkcji i atrybutów. Oryginalnym wkładem poety było także wprowadzenie do orszaku postaci obrotnego, złośliwego Puka i powierzenie mu przodującej roli w królestwie czarów.

Często stosowanym przez Szekspira chwytem techniki dramatycznej bywa w jego sztukach „teatr w teatrze". Po raz pierwszy w „Śnie nocy letniej" stał się czymś niezbędnym w strukturze komedii. Rzemieślnicy nie są tu dodatkiem, lecz jedną z trzech zasadniczych części składowych sztuki. Dwór Tezeusza, świat elfów i historia o Piramie i Tyzbe wiążą się tutaj w organiczny sposób tak, że bez jednej z nich dwie dalsze partie przestałyby funkcjonować jako żywe, artystyczne, przekonywujące dzieło sztuki.

Śledzimy więc zadowolenie widzów, gdy obserwujemy postępowanie bohaterów, mimo dramatycznych nieraz perypetii nic bohaterom tym w ostatniej rozgrywce nie grozi. Konwencje o nieuniknionym szczęśliwym zakończeniu sztuki stanowiła źródło bezpieczeństwa i wytchnienia dla uczestników widowiska. Głównym źródłem komedii, motorem akcji jest humor. Komediopisarz posiada ten rodzaj nastawienia umysłowego i uczuciowego, który odznacza się ostrą spostrzegawczością i zdolnością podchwytywania słabych i śmiesznych cech charakteru człowieka, czy też paradoksowi kłopotliwej sytuacji. Widzowie podziwiają śmiałość i bezpośredniość obrazów i sytuacji, plastykę opisu i rwący potok akcji, a szczególnie gwałtowność uniesień namiętności, bijącej z każdej sceny. Akcja rozwija się samorzutnie, urywki tworzą ściśle powiązaną sekwencję wydarzeń. Na akcję składa się bowiem kilka wątków, a aktorami są nie tylko ludzie z dwóch sfer: dworskiej i rzemieślniczej, lecz również istoty wzięte z baśni, z folkloru, mające swoje własne zwyczaje i przyzwyczajenia.

Nie wyczuwamy tu żadnego patosu. To jedynie romantyczny i fantastyczny aspekt miłości wchodzi w grę, jej magia, żywioł, co uderza, zaślepia i rozczarowuje w miłości, i wynikające stąd niekonsekwencje i zmiany. Reżyser natomiast posiada niesamowitą, niewymuszoną artystyczną lekkość, z jaką udało się powiązać ze sobą losy tak odmiennych postaci. Świetnie połączył miłosną poezję i miłosny komizm.

Szekspir konsekwentnie wracał do lekkiej muzy komediowej. Zgodnie z wyczerpanym bogactwem swego geniuszu, wspinał się w tej dziedzinie coraz wyżej, dając coraz doskonalsze kreacje. W kolejnej komedii Szekspira spotykamy wszystkie możliwe rodzaje komizmu zarówno sytuacyjnego, jak charakterologicznego czy słownego, polegającego na dowcipnym kojarzeniu pojęć i ich odpowiedników wyrazowych. Mamy tu komedie mieszczańskie, kupieckie, dworskie, romantyczne o tematach egzotycznych, realistyczne, sielankowe i fantastyczne.

„Sen nocy letniej" wystawiany był także jako widowisko operowe przez Tomasza Battertona, Dawida Garricka. Autentyczny tekst Szekspira zastępowany był tymi przeróbkami i fragmentami, gdzie na czoło wysuwano raz historię Pirama i Tyzby, kiedy indziej Tytanię i jej elfów.



Katarzyna Staszewska
Dziennik Teatralny Lublin
3 grudnia 2012
Spektakle
Sen nocy letniej