Edward Dziewoński (1916 - 2002)

Pseudonim Dudek. Urodził się 16 grudnia 1916 w Moskwie. Zmarł 17 sierpnia 2002 w Warszawie.

Tuż przed II wojną światową ukończył Wydział Aktorski w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej (PIST). Dyplom otrzymał w 1945 po wojnie, składając egzamin przed komisją uczelnianą w Łodzi.

Jako aktor zadebiutował 5 lipca 1945 w łódzkim Teatrze Syrena w kabaretowym „Programie składanym" w reżyserii Eugeniusza Koszutskiego i Kazimierza Pawłowskiego.

Jako reżyser zadebiutował spektaklem „Spotkamy się na Nowym Świecie" w Kabarecie Dudek 13 stycznia 1965. Był twórcą i szefem działającego w latach 1965–1975 Kabaretu Dudek. Wznowionego po 13 latach jako „Dudek wiecznie żywy". W ciągu 10 lat działalności kabaretu odbyło się około 1000 przedstawień, na które złożyło się blisko 200 skeczy, monologów i piosenek kilkudziesięciu kompozytorów i autorów.

Występował również w telewizyjnym Kabarecie Starszych Panów, w Kabarecie Szpak i w Kabarecie Wagabunda.

Z jego aktorskim i reżyserskim udziałem powstało około 74 spektakli w wielu teatrach: najpierw w Łodzi: Teatr Syrena (1945 - 1947) i Teatr Kameralny Domu Żołnierza (1947 - 1949), następnie w Warszawie: Teatr Narodowy im. Wojska Polskiego (1949 - 1953), Teatr Ateneum (1953 - 1956) Kabaret "Wagabunda" (1957 - 1958), Teatr Współczesny (1962 - 1966), Teatr Ludowy (1966 – 1968 i 1970 - 1974)), Teatr Komedia (1968 - 1970).

W latach 1974 – 1982 był założycielem i kierownikiem artystycznym Teatru Kwadrat gdzie wyreżyserował wiele spektakli m. in.: „Bożyszcze kobiet" Neila Simona (premiera 15 grudnia 1977), „Pamiętnik pani Hanki" Tadeusza Dołęgi-Mostowicza (premiera 6 grudnia 1979), „Rodzina" Antoniego Słonimskiego (premiera 27 listopada 1981), „Niewinna grzesznica" Wacława Grubińskiego (premiera 27 maja 1983).
Reżyserował także w poznańskiej Scenie na Piętrze („Niewinna grzesznica", „Solo na dwa głosy"), w warszawskim Ateneum („Firma"), Teatrze na Woli („Słoneczni chłopcy") oraz w Syrenie („Więzień drugiej alei"). Ostatnim spektaklem jaki wyreżyserował była „Hipnoza" Antoniego Cwojdzińskiego wystawiona w warszawskim Teatrze Ochoty 11 listopada 1998.

Niezwykle intensywnie pracował w Teatrze Telewizji. Jego dorobek to około 150 premier, które zrealizował w latach 1958 – 1999: „Dziewczyna z mojego nieba" Aleksandra Maliszewskiego w reżyserii Jerzego Gruzy (premiera 12 maja 1958), „Niezawodny system" Georgesa Feydeau (premiera 10 kwietnia 1961), (Pasażerka" Zofii Posmysz w reżyserii Andrzeja Munka (premiera 10 października 1961), „Dobre uczynki Wojciecha Ozdoby" Andrzeja Mularczyka w reżyserii Konrada Swinarskiego (premiera 29 października 1961), „Męczeństwo Piotra Ohey'a" Sławomira Mrożka w reżyserii Erwina Axera (premiera 12 listopada 1962), „Wesele" ()Pan Młody) Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza (premiera 11 marca 1963), „Dudek" (Pan Pontagnac) Georgesa Feydeau w reżyserii Jerzego Antczaka (premiera 30 marca 1964), „Trędowata" Heleny Mniszkówny (premiera 1 kwietnia 1965), „Baron Munchhausen" Bohumila Hrabala w reżyserii Zygmunt Hübnera (premiera 5 marca 1969), „Seans" Cowarda Noela (premiera 15 lutego 1971), „Paryżanin" Claude'a Magniera (premiera 25 grudnia 1973), „Wszystko dobre co się dobrze kończy" Williama Szekspira (premiera 13 maja 1974), „Oskar" Claude'a Magniera (premiera 2 października 1977), „O żonach złych i dobrych" Adolfa Nowaczyńskiego w reżyserii Barbary Borys-Damięckiej (premiera 8 marca 1993), „Bożyszcze kobiet" Simona Neila (premiera 28 sierpnia 1995) czy „Siostra" Charlesa de Peyret-Chappuisa (premiera 11 sierpnia 1999).

W Teatrze Polskiego Radia zrealizowano z jego udziałem około setki słuchowisk takich reżyserów jak m. in.: Jeremi Przybora, Władysław Krasnowiecki, Zbigniew Kopałko, Antoni Bohdziewicz, Jerzy Wasowski, Kazimierz Rudzki, Michał Melina, Andrzej Łapicki, Janusz Warnecki, Zdzisław Nardelli, Jerzy Rakowiecki, Jerzy Markuszewski, Zenon Wiktorczyk, Erwin Axer, Andrzej Zakrzewski i Maciej Zembaty.

Jako filmowy aktor zadebiutował w 1945 w fabularyzowanym dokumencie pt. „Łódź 1939-1945" w reż. Leonarda Buczkowskiego i w pierwszej polskiej fabule 8 stycznia 1947„Zakazane piosenki" w reż. Leonarda Buczkowskiego. Zagrał także w innych znaczących filmach tamtego okresu: „Ostatni etap" (1947), „Ulica Graniczna" (1948), „Przygoda na Mariensztacie" (1953), „Nikodem Dyzma" (1956), „Eroica" (1957), „Zezowate szczęście" (1960), „Dzięcioł" (1970), „Dolina Issy" (1982), „C. K. Dezerterzy" (1985), „Straszny sen Dzidziusia Górkiewicza" (1993) i w kilku filmowych i telewizyjnych serialach: „Wojna domowa" (1966), „Wielka miłość Balzaka" (1973), „40-latek" (1975), „40-latek. 20 lat później" (1993) oraz wyreżyserowany przez niego „5 dni z życia emeryta" (1974).

W swym dorobku zgromadził 31 ról filmowych. W filmie zagrał po raz pierwszy w 1946 w drugiej wersji filmu „Zakazane piosenki" w reżyserii Leonarda Buczkowskiego. Ponadto grał m. in. w filmie: „Ostatni etap" (1947), „Ulica graniczna" (1948), „Dom na pustkowiu" (1949), „Przygoda na Mariensztacie" (1953), „Nikodem Dyzma (1956), „Eroika" (1957), „Jezioro Bodeńskie" (1959), „Zezowate szczęście" (1960), „Żona dla Australijczyka" (1963), „Nowy" (1969), „Dzięcioł" (1970), (Dolina Issy (1982), „Straszny sen Dzidziusia Górkiewicza" (1993) oraz w kilku serialach filmowych: „Wielka miłość Balzaka" (1973), „40-latek" (1975), „40-latek 20 lat później" (1993) oraz wyreżyserowany przez niego serial „5 dni z życia emeryta" (1974), w którym zagrał główną rolę.

w 1987 ukazała się jego autobiografia: „ W życiu jak w teatrze" Wydawnictwo Czytelnik.

Syn aktora Janusza Dziewońskiego i Marii Dziewońskiej. Był trzykrotnie żonaty: z Marią Dziewońską, Janiną Dziewońską i Ireną Dziewońską. Z Janiną Dziewońską ma syna Romana Dziewońskiego – reżysera teatralnego i radiowego.

Nagrody i odznaczenia:
1968 - Odznaka 1000-lecia
1973 - Złoty Krzyż Zasługi
1976 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
1979 - Nagroda Komitetu d/s PRiTV
1987 - Honorowa Odznaka Towarzystwa Polonia
1994 - Nagroda Prometeusza za wybitne osiągnięcia estradowe
1997 - Krzyż Komandorski z Gwiazdą OOP

Źródło: FilmPolski, E-teatr, Wikipedia, źródło prywatne.



Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
16 grudnia 2023