Hołd dla Witkacego

Witkacy jest jedną z najbardziej barwnych postaci w historii polskiej sztuki i literatury. Jego karierze oraz życiu prywatnemu nieustannie towarzyszyła aura tajemnicy i skandalu. Nazywany był wizjonerem, który wyprzedził swoją epokę, a także katastrofistą na miarę Orwella. Kilka dni temu minęła 76 rocznica jego śmierci.

Stanisław Ignacy Witkiewicz urodził się 24 lutego 1885 roku w Warszawie jako jedyny syn Stanisława i Marii Witkiewicz. Jego ojciec był malarzem, pisarzem i architektem, a matka nauczycielką muzyki. Ważnym momentem jego życia była przeprowadzka do Zakopanego, które wywarło na niego duży wpływ. Bardzo szybko okazało się, że odziedziczył artystyczne zainteresowania rodziców. Od dzieciństwa zajmował się literaturą i sztuką. Pisał dramaty, prace filozoficzne, interesował się malarstwem, fotografią oraz naukami ścisłymi.

W roku 1903 zdał we Lwowie maturę, a dwa lata później rozpoczął studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Wiele podróżował po Europie poszerzając swoją wiedzę i umiejętności.

W 1914 roku po samobójczej śmierci swojej narzeczonej Jadwigi Janczewskiej, o którą się obwiniał, wyjechał za granicę. Wziął udział w wyprawie naukowej do Australii i Nowej Gwinei jako fotograf dokumentujący kolejne etapy podróży. Wrócił do Europy już po rozpoczęciu walk I Wojny Światowej i szybko zaciągnął się do armii carskiej Rosji. Po wojnie przebywał jakiś czas w Moskwie gdzie był świadkiem wybuchu rewolucji październikowej. W 1918 roku powrócił do Zakopanego jednak jego doświadczenia z frontu, wspomnienia rewolucji bolszewickiej, a także niepokoje zapędów dyktatorskich w międzywojennej Europie wpłynęły na jego późniejszą twórczość i pesymistyczne poglądy.

Po powrocie z Rosji Witkacy intensywnie zajął się sztuką. Został przyjęty do grupy malarzy Formistów, z którymi zorganizował kilka wystaw. Zaczął również wydawać pierwsze utwory dramatyczne, które szybko doczekały się premier teatralnych. Stał się również ważną postacią życia kulturalnego i towarzyskiego. Fascynował talentem i osobowością ale jednak nie był uważany za poważnego artystę. Miał opinię dziwaka oraz ekscentryka szokującego nowatorską i awangardową formą swoich dzieł. Jego styl życia pobudzał plotki o uzależnieniu od narkotyków. Witkiewicz uznawał je za stymulujące wyobraźnię i zwiększające jego możliwości artystyczne.

W 1923 roku ożenił się z Jadwigą Unrug, wnuczką Juliusza Kossaka, jednak małżeństwo to nie było udane. Relacja małżonków przekształciła się ostatecznie w trwałą przyjaźń, o której świadczyła zachowana liczna korespondencja Witkiewicza z żoną.

W latach 20. rozwinął swoją twórczość portretową, którą zaczął jeszcze podczas pobytu w Rosji i która przyniosła mu największą popularność. Skoncentrował się również bardziej na pisaniu powieści i zainteresował się filozofią. Stworzył podstawy własnego systemu filozoficznego, skoncentrowanego na ontologii, który nazwał monadyzmem biologicznym. Idee te zawarł w wydanym w 1935 roku traktacie Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie Istnienia. W tym samym roku odznaczony został Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury. Zajmował się też krytyką literacką, publikując artykuły i recenzje w prasie oraz współorganizując cykle wykładów zwane Kursami Naukowo-Literackimi.

Po wybuchu II wojny światowej starał się o przyjęcie do Wojska Polskiego jednak ze względu na wiek i stan zdrowia nie został zakwalifikowany. Wraz z ówczesną partnerką Czesławą Oknińską wyjechał z Warszawy kierując się na wschód. Po otrzymaniu informacji o ataku Związku Radzieckiego na Polskę, 18 września 1939 roku popełnił samobójstwo. Następnego dnia został pochowany na miejscowym cmentarzu we wsi Jeziory. Wokół jego śmierci narosły różne teorie, do których przyczyniła się Czesława Oknińska zmieniająca szczegóły swoich wspomnień odnośnie ostatnich momentów życia Witkacego, a także nieudana ekshumacja w wyniku której z Ukrainy do Polski przywieziono szczątki innej osoby. Spekulowano między innymi o upozorowaniu samobójstwa artysty.

Witkacy był wszechstronnym artystą. Z jego dramatów najbardziej znane są: Tumor Mózgowicz (1920), W małym dworku (1921), Wariat i zakonnica (1923), Szewcy (1934), a z powieści: Pożegnanie jesieni (1927), Nienasycenie (1930). Wydawał także dzieła estetyczne, między innymi Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia. Jego teoria Czystej Formy została wykorzystana także w teatrze. Pod jej wpływem swój teatr wykreował reżyser Tadeusz Kantor. Najbardziej znana jest jednak jego twórczość malarska: Ogólne zamieszanie, Rąbanie lasu, Kompozycja fantastyczna, Kuszenie św. Antoniego, Portret Jaroslawa i Anny Iwaszkiewiczów oraz cykl „Firmy Portretowej S. I. Witkiewicz" i wiele autoportretów.

Niedawno hołd Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi złożył włoski Komitet Trieste Contemporanea w ramach Dialogów ze sztuką Europy środkowo-wschodniej, który od 1995 roku zajmuje się promowaniem sztuki z tego regionu.

W 2013 roku zorganizowano w Trieście zorganizowano wystawę pt. Omaggio a Stanisław Ignacy Witkiewicz, przedstawiającą kolekcję fotografii, dokumentów i tekstów artysty. Pokazano zdjęcia z kolekcji opracowanej przez Stefana Okołowicza przedstawiające portrety artysty z lat około 1910-1930. Wśród fotografii znalazły się także portrety przyjaciół Witkacego, znanego antropologa i socjologa Bronisława Malinowskiego oraz pianisty Artura Rubinsteina.

Wystawie towarzyszyło sympozjum, podczas którego polscy oraz włoscy badacze (Paweł Polit, Milada Ślizińska, Przemysław Strożek, Giovanna Tomassucci, Elena de Varda), opowiadali o życiu i karierze artysty. Pokazano także serię filmów dokumentalnych stworzonych przy współpracy z Telewizją Polską oraz film Lovelies and Dowdies wyreżyserowany przez Kena McMullena (Wielka Brytania, 1974r.), w którym poruszono m.in. temat wpływu Witkiewicza na Tadeusza Kantora, znanego reżysera i założyciela Teatru Cricot 2 w Krakowie.

Udana wystawa we Włoszech przybliżyła mało znanego tam polskiego artystę, który powinien zostać bardziej doceniony zarówno za granicą jak i w swojej ojczyźnie.

Witkacy jest jednym z najbardziej oryginalnych polskich artystów. Z jego dorobku nieprzerwanie czerpią teatrolodzy, poloniści, historycy sztuki, idei, filozofowie, a także malarze, fotografowie, filmowcy, performerzy, aktorzy, reżyserzy, prozaicy, dramatopisarze. Choć powszechnie dalej uważa się go za skandalistę, narkomana, alkoholika to jest to duże uproszczenie. Znawca polskiego teatru, Daniel Gerould, w przedmowie swojej pracy poświęconej Witkacemu napisał: "Stanisław Ignacy Witkiewicz stanowił najbardziej niezwykłą i najwszechstronniejszą osobowość artystyczną w Polsce pierwszej połowy XX wieku. Chociaż za życia był przedmiotem burzliwych sporów z powodu swoich oryginalnych poglądów i niekonwencjonalnego trybu życia, współcześni nie doceniali trwałej wartości jego dzieł, a prawdziwe uznanie zyskał pośmiertnie, najpierw w Polsce po liberalizacji roku 1956, a w następnych dziesięcioleciach w Europie i Ameryce".

Doceńmy więc Witkacego za jego talent, osobowość i wizjonerskość.

 



Klaudia Rumpel
Dziennik Teatralny
26 września 2015