Irena Kwiatkowska (1912 - 2011)

Urodziła się 17 września 1912 roku w Warszawie. Zmarła 3 marca 2011 w Konstancinie-Jeziornie.

W 1935 roku uzyskała dyplom na Wydziale Aktorskim w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej. Jednym z nauczycieli był Aleksander Zelwerowicz.

Występowała w scenach zbiorowych dyplomowego przedstawienia „Zaręczyny pod dębem" Jakuba Offenbacha, które Fryderyk Járosy przeniósł do swojego teatrzyku Cyrulik Warszawski. Na tej komediowo-rewiowej scenie Kwiatkowska zagrała w rewii „Pod włos" (1935). Zaraz potem przeniosła się do teatru dramatycznego, na rok związała się z prowadzonym przez Iwo Galla Teatrem Powszechnym. Stworzyła tam tytułową postać w „Gałganku" Dario Niccodemiego (1935), rolę tę uznaje za swój teatralny debiut. W sezonie 1935/1936 zagrała również m.in. Chochlika w „Balladynie" Juliusza Słowackiego, Dziewczynę w „Okrężnym" Józefa Korzeniowskiego oraz Rózię w „Dożywociu" Aleksandra Fredry. W latach 1936-1937 występowała w Teatrze Nowym w Poznaniu, a pomiędzy 1938 rokiem a 1939 w katowickim Teatrze Polskim. Grała Nastkę w „Róży" i Irenę w „Ponad śnieg bielszy się stanę" Stefana Żeromskiego, Helenkę w „Grubych rybach" Michała Bałuckiego, Pokojówkę we Fredrowskich „Damach i huzarach" i Maniewiczową w „Żabusi" Gabrieli Zapolskiej. Jej krótka przedwojenna kariera wystarczyła, żeby doceniono jej autentyczny żywioł komediowy i, jak pisała krytyka, "samorodny humor".

W czasie II wojny światowej Kwiatkowska zgłosiła się do służby sanitarnej w Warszawie, pracowała jako kelnerka i kosmetyczka, brała także udział w teatralnych wieczorach organizowanych przez Leona Schillera. W 1946 roku podjęła współpracę z Polskim Radiem. Przez kolejne lata występowała w słuchowiskach. Była Eufemią w humorystycznych monologach Teatrzyku Eterek Jeremiego Przybory. Czytała w radio „Trędowatą" Heleny Mniszkówny, lektury dla dzieci i młodzieży, m.in. „Przygody Mikołajka" Goscinnego i Sempé. Stworzyła też pamiętną postać Ciotki w skeczach autorstwa Marii Czubaszek. W tym samym, 1946 roku, rozpoczęła w Krakowie występy w prowadzonym przez Mariana Eile kabarecie 7 kotów. Teksty pisał specjalnie dla niej Konstanty Ildefons Gałczyński. W 7 kotach Kwiatkowska była słynną Hermenegildą Kociubińską, Sierotką lub Żoną Wacia.

W latach 60. święciła sukcesy w purnonsensowym, poetyckim Kabarecie Starszych Panów autorstwa Jeremiego Przybory i Jerzego Wasowskiego emitowanym w telewizji. Występowała także na scence kabaretu Szpak prowadzonego przez Zenona Wiktorczyka (1954-1961). Była gwiazdą kabaretu Dudek Edwarda Dziewońskiego (1965-1975) i telewizyjnych programów rozrywkowych: "Muzyka lekka, łatwa i przyjemna" oraz "Mistrzowie estrady". W swoich monologach, kabaretowych scenach i piosenkach stosowała poetycką stylizację, ale równocześnie potrafiła nadać swoim postaciom wręcz karykaturalny rys, wychodząc od wnikliwej obserwacji psychologicznej.

W latach 1948-1949 Kwiatkowska była aktorką stołecznego Teatru Klasycznego, a w latach 1949-1951 występowała na deskach warszawskiego Teatru Współczesnego. Zagrała Panią Arcati w „Seansie" Noela Cowarda (1948) oraz Burmistrzową w „Kobiecie we mgle" Michała Rusinka (1948), oba przedstawienia w reżyserii Janusza Warneckiego, a także Marię w „Wieczorze Trzech Króli" Szekspira (1950) oraz Stiepanidę w „Mieszczanach" Maksyma Gorkiego (1951) - spektaklach przygotowanych przez Erwina Axera. Od 1952 do 1972 roku - z przerwą na lata 1958-1960, kiedy była aktorką Teatru Komedia, występowała w rewiowym Teatrze Syrena. Była obok Ludwika Sempolińskiego, Adolfa Dymszy i Hanki Bielickiej, najbardziej wyczekiwanym i oklaskiwanym przez publiczność wykonawcą. Grała w spektaklach składankowych, m.in. „Diabli nadali" w reżyserii Stanisławy Perzanowskiej (1955), „Jeszcze raz" w reżyserii Kazimierza Krukowskiego (1959), „Arka nowego" Adama Hanuszkiewicza (1961), „Szafa gra" w reżyserii Adolfa Dymszy (1964), a także Mangierową w „Sublokatorce" Adama Grzymały-Siedleckiego w reżyserii Kazimierza Krukowskiego i Danuty Pietraszkiewicz (1958), Bertę w „Latających narzeczonych" Marca Camolettiego w reżyserii Czesława Szpakowicza (1965), czy Lady Bracknell w „Lordzie z walizki" Oscara Wilde'a w reżyserii Zdzisława Tobiasza (1969).

W 1972 roku Kwiatkowska przeniosła się do Teatru Ludowego w Warszawie. Od 1974 przez kolejnych 20 lat związana była z Teatrem Nowym. W ten sposób, kontynuując karierę estradową, miała sposobność powrócić na stałe do repertuaru dramatycznego. W 1972 roku zagrała Szambelanową w „Panu Jowialskim" Aleksandra Fredry w reżyserii Jana Kulczyńskiego (1972). Naświetliła tę postać, która miała bogatą tradycję sceniczną, w nowy sposób. W ujęciu Kwiatkowskiej Szambelanowa była rozsądną kobietą, zdającą sobie sprawę, że uczestniczy w irracjonalnych zdarzeniach. Kontrast, jaki jej praktyczna osobowość stanowiła wobec pozostałych postaci, był źródłem komizmu.

Rok 1974 przyniósł jej rolę Aurelii w „Wariatce z Chaillot" Jeana Giraudoux w reżyserii Lecha Wojciechowskiego. Kwiatkowska stworzyła interesujące studium osoby nawiedzonej. Pomimo nasycenia postaci ludycznym humorem, jednocześnie zagrała Aurelię na nucie dramatycznej.

Ciekawą rolę stworzyła też w „Domu kobiet" według Zofii Nałkowskiej w reżyserii Mariusza Dmochowskiego (1978). Zagrała Julię Czerwińską pokazując wewnętrzne bogactwo tej postaci. W tym portrecie starszej, pełnej optymizmu osoby przypominała równocześnie,

Ta wieloznaczność komediowych ról jest charakterystycznym rysem aktorstwa Kwiatkowskiej.

Komediowy kunszt Kwiatkowska miała też okazję prezentować w spektaklach telewizyjnych, zagrała ponad dwadzieścia ról w Teatrze Telewizji i niemal za każdym razem stawały się one wydarzeniami. Współpracę z telewizyjnym teatrem rozpoczęła w 1963 roku, zagrała wówczas Panią Petypon w „Damie od Maksima" Georgesa Feydeau w reżyserii Edwarda Dziewońskiego. Potem wystąpiła m.in. w serii kryminalnych komedii, była Alicją Postic w „Alicja prowadzi śledztwo" Roberta Thomasa, jak przypominał Wojciech Orliński:

Była też Abby Brewster w słynnym „Arszeniku i starych koronkach" Jospeha Kesserlinga w reżyserii Macieja Englerta (1975) - tę rolę aktorka wybrała w 1990 roku na jubileusz 55-lecia pracy artystycznej (Teatr Nowy w Warszawie, reż. Adam Hanuszkiewicz) oraz Donią Agatą w „Porwaniu donii Agaty" Gudrun Pausewang w reżyserii Stanisława Wohla (1977) i Laurą w „Upiorze w kuchni" Patricka G. Clarka wyreżyserowanym przez Janusza Majewskiego (1993). Grała też w klasycznym repertaurze komediowym, m.in. Swatkę w „Ożenku" Mikołaja Gogola w reżyserii Ewy Bonackiej (1976), Kasztelanową w „Dwóch bliznach" Aleksandra Fredry w reżyserii Andrzeja Łapickiego (1981) oraz Tykalską w „Panu Damazym" Józefa Blizińskiego w reżyserii Janusza Bukowskiego (1990). W swoim dorobku Kwiatkowska ma również rolę hrabiny Respektowej w „Fantazym" Juliusza Słowackiego przygotowanym dla Teatru Telewizji przez Gustawa Holoubka w 1971 roku.

W filmie Kwiatkowska zasłynęła drugoplanowymi rolami; przede wszystkim w serialach Jerzego Gruzy: „Wojna domowa" (1965), gdzie grała Zofię Jankowską wiecznie zaganianą i dziwiącą się młodym matkę głównego bohatera oraz „40-latek" (1974), gdzie brawurowo pokazała postać "kobiety pracującej". Do historii polskiej komedii przeszła też jej scena w filmie Janusza Rzeszewskiego i Mieczysława Jahody – „Hallo Szpicbródka czyli ostatni występ króla kasiarzy" (1978). Kwiatkowska, w roli teatralnej bufetowej Makowskiej, rewelacyjnie tańczyła i śpiewała piosenkę "Roztańczone nogi". Ponadto można ją było zobaczyć m.in, w kolejnym filmie Rzeszewskiego osadzonym w przedwojennych realiach – „Lata dwudzieste... lata trzydzieste..." (1983), serialu Stanisława Barei „Zmiennicy" (1986) i „Rozmowach kontrolowanych" Sylwestra Chęcińskiego (1991).

W latach 80. na scenie Kwiatkowska miała okazję grać w innym niż zazwyczaj repertuarze. W warszawskim Teatrze Nowym w „Łaźni" Włodzimierza Majkowskiego wcieliła się w postać Towarzyszki Underton (1986), a w „Fauście" Johanna Wolfganga Goethego interpretowała Komediantkę/Czarownicę (1989) - oba przedstawienia w reżyserii Bohdana Cybulskiego. Bawiła publiczność w Teatrze Kwadrat jako Veta Luiza Simmons w farsie „Mój przyjaciel Harvey" Mary Chase w reżyserii Marcina Sławińskiego (1995), a na deskach Teatru Komedia jako Pani Cowper w „Z rączki do rączki" Michaela Conney'a w reżyserii Andrzeja Rozhina (1996). Jej wciąż świetną formę sceniczną potwierdziły kolejne benefisy aktorki, ostatni z okazji 95. urodzin odbył się we wrześniu 2007 roku w Teatrze Polskim w Warszawie. Kwiatkowska tak jak przed laty zagrała Hermenegildę Kociubińską w Zielonej Gęsi według Gałczyńskiego w reżyserii Jarosława Kiliana.

W Teatrze Polskiego Radia wykazała się niezwykłym zaangażowaniem i pracowitością. W czasie ponad 65 letniej współpracy wystąpiła w ponad dwustu pięćdziesięciu przedstawieniach. 19 maja 1949 zagrała gwiazdę teatru Raisę Surmiłową w słuchowisku wyreżyserowanym przez Kazimierza Rudzkiego „Ojciec debiutantki" Aleksandra Bondy. Poza kabaretową serią Teatru Uniwersalnego Eterek Jeremiego Przybory, grała w wielu znakomitych adaptacjach znakomitych autorów w spektaklach radiowych u wielu znakomitych reżyserów radiowych jak: Wanda Tatarkiewicz-Małkowska, Zbigniew Kopalko, Michał Melina, Rena Tomaszewska, Zenon Wiktorczyk, Janusz Warnecki, Wojciech Maciejewski, Kazimierz Krukowski, Jerzy Markuszewski, Edward Płaczek, Andrzej Łapicki, Zdzisław Nardelli, Jerzy Rakowiecki, Stanisława Grotowska, Sławomir Pietrzykowski, Henryk Rozen i Janusz Kukuła.

W Polskim Radiu pracowała także jako spikerka, brała udział w nagraniach wielu audycji radiowych, zwłaszcza dla dzieci. Czytała m.in. wiersze Jana Brzechwy i Juliana Tuwima (jej wykonanie „Ptasiego radia" Tuwima do dzisiaj uchodzi za jedną z najwybitniejszych interpretacji wiersza w XX wieku), kolejne odcinki „Plastusiowego pamiętnika" i „Przygód Plastusia" (Marii Kownackiej), „Przygód Tomka Sawyera" (Marka Twaina) oraz książki „Ania z Zielonego Wzgórza" (Lucy Maud Montgomery).

Córka zecera Kryspina Stanisława Kwiatkowskiego i Marianny z Barabaszów. Jej mężem był od 1948 spiker Polskiego Radia, Bolesław Kielski. Irena Kwiatkowska nie miała dzieci.

Zmarła w Domu Aktora w Skolimowie. Pochowana u boku swojego męża na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Odznaczenia i nagrody:
1952 - dyplom uznania ministra kultury i sztuki;
1953 - nagroda państwowa II stopnia za wybitne osiągnięcia aktorskie w dziedzinie satyry, w szczególności w programach Teatru Satyryków i Teatru Syrena w Warszawie;
1954 - Medal 10-lecia PRL;
1955 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski;
1958 - nagroda Polskiego Radia i Telewizji za stworzenie radiowej postaci Plastusia w audycji "Kolorowe listy";
1965 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski;
nagroda Komitetu d/s Polskiego Radia i Telewizji za wybitne osiągnięcia aktorskie w telewizyjnych programach rozrywkowych;
1966 - Srebrna Maska w plebiscycie "Expressu Wieczornego" na najpopularniejsza aktorkę roku 1965;
1967 - Odznaka 1000-lecia; Srebrna Maska w plebiscycie "Expressu Wieczornego" na najpopularniejsza aktorkę roku 1966;
1968 - Srebrna Maska w plebiscycie "Expressu Wieczornego" na najpopularniejsza aktorkę roku 1967; laureatka plebiscytu na najpopularniejszą kobietę Warszawy;
1969 - Złota Maska w plebiscycie "Expressu Wieczornego" na najpopularniejszą aktorkę roku 1968;
1970 - Nagroda Artystyczna Miasta Warszawy; najpopularniejsza warszawianka 1970 - zwycięstwo w plebiscycie Rozgłośni Warszawsko-Mazowieckiej Polskiego Radia; Złota Maska w plebiscycie "Expressu Wieczornego" na najpopularniejszą aktorkę roku 1969;
1971 - Nagroda Miasta Warszawy; Złota Maska - nagroda w plebiscycie "Expressu Wieczornego" na najpopularniejszą aktorkę roku 1970; Srebrny Gwóźdź w plebiscycie popularności czytelników "Kuriera Polskiego" "Gwóźdź sezonu";
1973 - Złoty Mikrofon - nagroda za stworzenie radiowej postaci Plastusia i Pani Eufemii oraz za całokształt wybitnej twórczości aktorskiej w audycjach dla dorosłych i dzieci;
1974 - Medal 30-lecia PRL;
1976 - Order Sztandaru Pracy II klasy;
1987 - Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Polonia;
1993 - Wielki Splendor - nagroda Teatru Polskiego Radia;
1994 - Honorowa Odznaka Związku Niewidomych; Nagroda Prometeusza za wybitne osiągnięcia estradowe; Złoty Wawrzyn Grzymały - nagroda Bydgoskiego Towarzystwa Teatralnego;
1995 - Super Wiktor - nagroda Akademii Telewizyjnej; Warszawianka roku 1995 w plebiscycie "Expressu Wieczornego"; Diamentowy Mikrofon - nagroda honorowa z okazji 70-lecia Polskiego Radia;
1996 - nagroda dla Najprzyjemniejszej Aktorki w plebiscycie publiczności za rolę Vety Simmons w przedstawieniu Mój przyjaciel Harvey Mary Chase w reżyserii Marcina Sławińskiego w Teatrze Kwadrat w Warszawie na 2. Ogólnopolskim Festiwalu Sztuk Przyjemnych w Łodzi; zwycięstwo w 4. Plebiscycie popularności "Telerzeczpospolitej";
2002 - statuetka "Gwiazda Telewizji Polskiej" przyznana z okazji 50-lecia Telewizji Polskie; order "Ecclesiae populoque servitum praestanti" (Wyróżniającemu się w służbie dla Kościoła i Narodu) przyznany przez Prymasa Polski;
2003 - statuetka Błękitnego Melonika Charliego - nagroda za całokształt twórczości artystycznej na IV Festiwalu Dobrego Humoru w Gdańsku;
2005 - Złoty Medal Gloria Artis - Zasłużony Kulturze;
2007 - Wawrzyn Mistrza Mowy Polskiej.

Źródła: Culture.pl, Wikipedia, E-teatr, FilmPolski

Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
16 września 2023