Jerzy Duszyński (1917 - 1978)

Urodził się 15 maja 1917 w Moskwie. Zmarł 23 lipca 1978 w Warszawie.

Urodził się w Moskwie w rodzinie Feliksa i Marii Kazimiery Duszyńskich, którzy zostali ewakuowani przed ofensywą państw centralnych w Polsce.

Po zakończeniu I wojny światowej, wraz z rodzicami powrócił do Warszawy, by wkrótce przenieść się do majątku w Mińsku Mazowieckim, gdzie w 1935 roku skończył I Gimnazjum Humanistyczne. Początkowo studiował na Uniwersytecie Warszawskim oraz w szkole zdobniczej; następnie przeniósł się do Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej, który ukończył w 1939. Debiutował 25 lipca 1939 w roli Kuzynka ministra ("Genewa") w Teatrze Polskim w Warszawie.

W sezonie 1939/40 i 1940/41 występował w Teatrze Polskim w Wilnie; grał m.in. Oliviera ("Szczęśliwe dni"), Andrzeja ("Ładna historia"), Zbyszka ("Moralność pani Dulskiej"), Rizzia ("Maria Stuart" Juliusza Słowackiego), Studenta ("Żeglarz"). W 1941-44, w czasie okupacji niemieckiej, przebywał nadal w Wilnie i pracował jako kelner w restauracji hotelowej. Po wkroczeniu wojsk radzieckich do miasta, występował w Polskim Teatrze Dramatycznym, a od lipca do września 1944 także w zorganizowanym przez Ludwika Sempolińskiego teatrze pn. Ogród Artystów. W końcu 1944 z częścią zespołu wileńskiego Teatru Lutnia przybył do Białegostoku i do końca sezonu 1944/45 występował w miejscowym teatrze.

Potem przeniósł się do Łodzi, gdzie w sierpniu 1945 występował w programie "Złota polska jesień", przygotowanym przez Ludwika Sempolińskiego, a prezentowanym na scenie letniego Teatru Bagatela; we wrześniu tego roku grał tam (wraz z żoną) w komedii "I co z takim robić". Od sezonu 1945/46 został zaangażowany do zespołu Teatru Kameralnego Domu Wojska Polskiego w Łodzi; po raz pierwszy wystąpił 10 stycznia 1946 w roli Jakuba ("Głupi Jakub"); do 1949 grał w tym teatrze jeszcze: Wacka ("Stara cegielnia"), Ryszarda Opalińskiego ("Produkcja pana Brandta"), Dicka Donelly'ego ("Dzień bez kłamstwa"), Karola Lomaxa ("Major Barbara"), Jerzego ("Spotkanie"), Jima ("Szklana menażeria"), Amfitriona ("Amfitrion 38"), Horacego ("Szkoła żon"), Jeffriesa ("Wyspa pokoju"). Z zespołem łódzkiego Teatru Kameralnego (który zmienił nazwę na Teatr Współczesny) przeniósł się do Warszawy. Występował w nim do końca sezonu 1954/55; grał m.in. Willego ("Niemcy"), Devego Grahama ("Trzydzieści srebrników"), Piotra Kochanowskiego ("Droga do Czarnolasu"). W sezonie 1955/56 był aktorem Teatru Syrena, 1956/57 Teatru Narodowego, 1957/58 grał w zespole objazdowym, 1958-60 ponownie w Teatrze Syrena; 1960/61-1965/66 w Teatrze Ateneum, 1966-71 w Teatrze Klasycznym, a 1971-78 w Teatrze Rozmaitości. Do najlepszych jego ról na scenie w Teatrze Ateneum należały: Howard ("Śmierć komiwojażera", 1960), Piotr ("Męczeństwo z przymiarką", 1961); Proboszcz ("Duże jasne", 1962); Reneau Picart ("Marie Octobre", 1963); Ksiądz Urban Grandier ("Demony" 1963).

W 1974 obchodził jubileusz trzydziestopięciolecia pracy artystycznej. Ostatnią jego rolą był Król Filip ("Dyl Sowizdrzał", 1978).
W pierwszych latach po II wojnie światowej był najpopularniejszym polskim amantem filmowym. Wielkie powodzenie przyniosła mu np. rola Romana Tokarskiego w "Zakazanych piosenkach" (1947). (1949) „Skarb"; (1951) „Warszawska premiera"; (1952) – „Młodość Chopina"; (1953) – „Żołnierz zwycięstwa"; (1954 – „Autobus odjeżdża 620", „Domek z kart"; (1957) – „Dwie godziny"; (1959) – „Awantura o Basię", „Cafe pod Minogą"; (1961), „Mąż swojej żony"; (1963) – „Daleka jest droga"; (1964) – „Panienka z okienka"; (1966) „Przedświąteczny wieczór"; (1968) „Idzie żołnierz"; (1969) – „Człowiek z M-3", (1970) – „Hydrozagadka", Jak rozpętałem II wojnę światową; (1973) – „Godzina szczytu"; (1975) – „Noce i dnie"; (1976) – „Ocalić miasto", „Wielki układ"; (1977) – „Śmierć prezydenta"; (1978) – „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz", „Układ krążenia"; (1981) – „Indeks".
Jedną z ostatnich zagranych przez niego ról film. był Józef Piłsudski ("Śmierć prezydenta", 1977).
Wystąpił w kilku serialach filmowych m. in. „Dzieci z naszej szkoły" (1969), „Do przerwy 0:1" (1969), „Wakacje" (1970), „Układ krążenia" (1977) i „Doktor Murek" (1979).

Jego kariera filmowa miała rozpocząć się jeszcze w 1939 filmem „Hania" w reżyserii Józefa Lejtesa, do którego zdjęcia plenerowe powstały latem 1939, jednak – ze względu na wybuch wojny – film nie został ukończony.

Występował też w Teatrze TV. Debiutował w „Lubow Jarowaja" Konstantego Treniewa w reż. Andrzeja Szafiańskiego (9 listopada 1964). Zagrał także m. in. w spektaklu „Powrót do Itaki" wg Homera w reż. Maryny Broniewskiej (21 października 1968), „Morderstwo odkrywa prawdę" Patricka Quentina w reż. Barbary Sałackiej (18 listopada 1976) i „Osaczony" Michaela Carey'a w reż. Witolda Orzechowskiego (30 grudnia 1976).

16 kwietnia 1950 zadebiutował w Teatrze Polskiego Radia rolą Willego w „Niemcach" Leona Kruczkowskiego w reż. Erwina Axera. Grał także m. in. w słuchowisku „Don Kichot" Miguela de Cervantesa w reż. Tadeusza Łopalewskiego (26 grudnia 1952), „Pies Baskervillów" Jeremiego Przybory w reż. Jerzego Wasowskiego (9 kwietnia 1955) i „Pułkownik dwudziestego regimentu" Jerzego Janickiego i Andrzeja Kudelskiego w reż. Wojciecha Maciejewskiego (25 września 1967).

Był mężem aktorki Hanki Bielickiej (ślub w 1939 w Wilnie), później Heleny z Urbaniaków.

Zmarł w rezultacie choroby nowotworowej płuc. Pochowany w grobie rodzinnym na Starych Powązkach w Warszawie.

W 2005 staraniem żony i syna aktora została wydana książka biograficzna o Jerzym Duszyńskim – „Jerzy Duszyński: Sława i przemijanie" autorstwa Marka Gałęzowskiego.

Odznaczenia:
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- Złoty Krzyż Zasługi

Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego, Wikipedia, E-teatr, FilmPolski



Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
23 lipca 2022
Portrety
Jerzy Duszyński