Jerzy Nowak

Miłośnicy seriali pamiętają go jako bohatera "Czarnych chmur", "Stawki większej niż życie", "Polskich dróg". Zwykle kreował postaci drugoplanowe, dzięki czemu zyskał miano arcymistrza epizodów.

W "Ziemi obiecanej" Wajdy grał przedsiębiorcę Zuckera, którego żonę uwodzi Karol Borowiecki. W "Amatorze" Kieślowskiego wcielił się w postać Stanisława Osucha, kierownika Filipa Mosza, a w "Sędziach" Swinarskiego w Żyda Jukli. W "Bracie naszego Boga" Zanussiego pojawił się jako Antoni, w "Bożej podszewce" Cywińskiej jako Mickiewicz, a w "Julia wraca do domu" Holland jako Mietek... Steven Spielberg zachwycony jego grą w "Liście Schindlera" dopisał dlań nowe sceny. W "Quo vadis" Kawalerowicza był Kryspusem umierającym na krzyżu - co oznaczało cztery godziny wiszenia i 12 dubli. W "Historiach miłosnych" Stuhra stał się Ankieterem, czyli kimś na kształt Boga.

Jako dziecko dostał od ojca w imieninowym prezencie "Na skalnym Podhalu" Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Rozkochał się w tych opowieściach i w tym języku. Z czasem poznał nie tylko gwarę góralską, ale też śląską i kurpiowską. Jidysz nauczył się jeszcze w szkole od kolegów Żydów, angielskiego - oglądając amerykańskie filmy. Biegle włada niemieckim i rosyjskim. Sam mówi, że ma świetny słuch do języków, co chętnie wykorzystują reżyserzy.

Na scenie debiutował w 1948 r. w "Starej baśni" w krakowskim Teatrze Młodego Widza. Kilka lat grał w teatrze katowickim, ale najdłużej związany jest ze Starym Teatrem - od 1955 r. (z przerwą 1974-91, kiedy był aktorem Teatru im. Słowackiego) do dziś. Za jego najwybitniejsze kreacje uznaje się Pankracego w "Nie-Boskiej komedii" reżyserowanej przez Konrada Swinarskiego, Starego w "Krzesłach" Ionesco wystawionych przez Jerzego Grotowskiego i tytułowego bohatera w "Sprawie Dantona" Andrzeja Wajdy. Od trzynastu lat, z nieustającym powodzeniem, pojawia się jako Hirsz Singer w "Ja jestem Żyd z Wesela" Tadeusza Malaka. Miał szczęście do udanych zastępstw - zagrał za Gustawa Holoubka rolę Łatki w "Dożywociu" Fredry. Rano odebrał telefon od dyrektora Romana Zawistowskiego z informacją, że wieczorem ma być gotowy do spektaklu. Wtedy pierwszy i ostatni raz w życiu przed wyjściem na scenę wypił szklankę wódki. Pomogło. Pomyślał jednak, że jeśli to ma być antidotum na tremę, to koniec. Nie jest abstynentem, ale o alkoholu w pracy nie ma mowy.

Jego teatralnym marzeniem, którego - jak już wie - nie zdoła zrealizować, jest rola Shylocka w "Kupcu weneckim" Szekspira. Miał dziesięć lat, kiedy w Warszawie zobaczył tę postać zinterpretowaną przez Kazimierza Junoszę-Stępowskiego, jego ukochanego aktora. I jeśli kocha, to aktorów przedwojennych. Niedościgłym wzorem jest dla niego Józef Węgrzyn. Na pierwszym roku szkoły teatralnej miał zajęcia z Januszem Warneckim, świetnym aktorem i znakomitym pedagogiem. Halina Gallowa była zarówno jego panią profesor, jak i partnerką w "Krzesłach".

Niedawno odszedł z Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Krakowie, gdzie wykładał przez wiele lat. Dlaczego? Preferuje zupełnie inny model pedagogiki, niż jest to obecnie przyjęte. "Zdarzają się sytuacje, że aktor awansuje w hierarchii uczelnianej, zdobywa kolejne jej szczeble, sam zaś nie gra na scenie, bo zwyczajnie nie potrafi". Fachu, jego zdaniem, można nauczyć się wyłącznie od mistrza. W młodości ponad 60 razy widział "Uciekła mi przepióreczka", sztukę wystawianą na deskach Teatru Słowackiego z Juliuszem Osterwą jako Przełęckim. "Za każdym razem stałem za kulisami z otwartą gębą".

Urodził się 20 czerwca 1923 r. w Brzesku. Ze względu na stanowisko ojca - starosty w Bohorodczanach, traktowany był inaczej niż jego rówieśnicy. Z czasem ten pozorny przywilej zaczął mu przeszkadzać. Mówi, że do dziś, gdy o tym pomyśli, czuje się skrępowany. Pierwsze spektakle oglądał w amatorskim teatrze założonym przez ojca. Aktorem postanowił zostać, gdy zobaczył na scenie "Wesele". Państwową Szkołę Dramatyczną ukończył w 1948 r. Obecnie ma na koncie grubo ponad sto ról teatralnych i filmowych.

O tym, że zagra w "Istnieniu", zdecydowały szczęśliwe zbiegi okoliczności. Za jego reżyserem - Marcinem Koszałką - pomysł na tę historię chodził od dawna. Zawsze chciał zrobić film o człowieku, który daruje swoje ciało nauce. Przez wiele miesięcy bezskutecznie szukał podobnego bohatera w Akademii Medycznej w Krakowie. Poznał tam nieżyjącego już profesora Andrzeja Skawinę. Jak się później okazało, znajomego Jerzego Nowaka. Profesor opowiedział Nowakowi o pomyśle Koszałki, a aktor poprosił Skawinę, by go z nim skontaktował...

Katarzyna Kubisiowska
Tygodnik Powszechny 24/07
12 czerwca 2007