Kostium jako eksperyment

W bieżącym roku kolekcja projektów scenograficznych Muzeum Śląskiego została wzbogacona o prace autorstwa Doroty Morawetz. Artystka w swoich projektach łączy inspiracje sztukami plastycznymi, fascynacje modą i historią teatru.

W swojej twórczości eksperymentuje z materią kostiumu łącząc formy historyczne ze współczesnymi wykorzystując własną technikę recyklingu odzieży, połączoną z gotowymi elementami ubioru, która poddawana jest przetwarzaniu, dekompozycjom i ponownemu montażowi. Sięga po ubrania używane, dekonstruuje je, szukając tego, co ważne w danej realizacji scenicznej: kroju, splotów tkaniny, znaczenia niewidocznych elementów takich jak cięcia, szwy, wzmocnienia. Rozkładanie na części stanowi dla artystki punkt wyjścia i pretekst do dalszych eksploracji, z których wynikają nowe rozwiązania.

Spektakl Teatru Mumerus To nie są drzwi jest inspirowany XIX-wieczną fotografią studyjną. Nawiązuje również do obrazu René Magritte'a To nie jest fajka, bazującego na rozróżnieniu między znakiem a znaczeniem. Punktem wyjścia dla Wiesława Hołdysa, reżysera widowiska, był sposób pracy i zwyczaje, jakie obowiązywały w dawnym atelier fotograficznym. Scenariusz definiował od początku założenia związane ze stroną wizualną spektaklu. Dotyczyło to przede wszystkim kolorystyki ograniczonej do czerni, bieli oraz sepii. Postaci spektaklu nie były dokładnie określone, gdyż nie było wiadomo kim są ani jak wyglądają. Pojawiający się na scenie ludzie to osoby od dawna nieżyjące, zjawy powracające we wspomnieniach, utrwalone na kliszach.

Dorota Morawetz zaprojektowała dla nich nierealistyczne kostiumy, kojarzące się z przemijaniem i degradacją, nawarstwianiem się czasu i przestrzeni. Zostały złożone z fragmentów ubiorów z różnych okresów, nakładających się warstwami i przenikających wzajemnie. Ich zadaniem było pokazanie, iż każda postać nosi w sobie kilka rozmaitych osób i żywotów, toczących się w różnych epokach oraz okolicznościach. Założeniem artystki było, aby kostiumy sprawiały wrażenie nadgryzionych „zębem czasu", zużytych, z lekka rozpadających się i zmurszałych.

Stroje powstały w oparciu o recyklaż, autorską metodę twórczą Doroty Morawetz, polegającą na dekonstruowaniu starych ubrań, a następnie komponowaniu z tak uzyskanych elementów nowych zestawień. Recyklaż to spolszczona wersja francuskiego recyclage, oznaczającego powtórne użycie, recykling, wprowadzone przez artystkę po raz pierwszy w 1997 roku, przy realizacji autorskiego pokazu-spektaklu Recyklaże – pokaz próbny w Teatrze Groteska w Krakowie, będącego połączeniem formuły pokazu mody, spektaklu teatralnego i performance. Recyklaże odzwierciedlają nie tylko metaforycznie charakter kondycji ludzkiej w jej historyczności, ale reprezentują także specyficzne podejście artystki do materii ubioru, w której poszukuje tego, co stanowi samą strukturę ubioru.

Spektakl Jak wam się podoba według W. Szekspira został oparty na dwóch założeniach inscenizacyjnych. Zgodnie z konwencją elżbietańską mężczyźni grali w nim role kobiece, natomiast Las Ardeński był komuną hipisów. Przebieranka odbywała się na kilku płaszczyznach, jako że w komedii Szekspira mamy do czynienia z postaciami kobiet, które przebierają się za mężczyzn. W efekcie na scenie pojawia się aktor-mężczyzna, który grał kobietę, która przebiera się za mężczyznę. Ten bardzo rozpowszechniony w renesansowym teatrze motyw damsko-męskich przebieranek dotyczył zwłaszcza postaci kobiet, ukrywających się przed życiowymi komplikacjami w męskim przebraniu. Na elżbietańskiej scenie zyskiwał on dodatkowy walor dzięki teatralnej wymienności płci.

Kostiumy do spektaklu zostały zaprojektowane przez Dorotę Morawetz w oparciu o przetworzenie wcześniejszej – elżbietańskiej – formy i nadanie jej odmiennego wyrazu dzięki włączaniu w konteksty wywołujące nowe skojarzenia znaczeniowe i estetyczne. Przeciwwagą dla kostiumów nawiązujących do strojów XVI-wiecznych w projektach artystki stały się ubiory zainspirowane modą przełomu lat 60-tych i 70-tych – lekkie, zwiewne, wielobarwne. Stroje odwołujące się do epoki szekspirowskiej utrzymane są w tonacji czerni i szarości, charakteryzuje je sztywna, sformalizowana konstrukcja. Wspólnym mianownikiem są wykorzystane w obydwu typach kostiumów elementy zaczerpnięte z mody renesansowej i barokowe: krynoliny, tiurniury, watowania. W wyniku zastosowanego synkretyzmu, połączenia epok i stylów pozornie sprzecznych, wręcz wykluczających się estetycznie i znaczeniowo, powstały kostiumy współczesne, a zarazem naznaczone konwekcją elżbietańską, oddające w warstwie plastycznej zamysł inscenizacyjny reżysera.

__

Dorota Morawetz – scenograf, kostiumograf, projektantka mody. Autorka scenografii i kostiumów dla teatrów dramatycznych, muzycznych, operowych oraz Teatru Telewizji i filmu; prowadzi zajęcia i warsztaty z projektowania kostiumu teatralnego i projektowania ubioru. Modą zajmuje się także teoretycznie – bierze udział w konferencjach naukowych poświęconych strojowi i modzie, publikuje teksty historyczne i krytyczne z tej dziedziny. Jest laureatką nagród za scenografię i kostiumy, m.in.: Młode kino polskie 88 – Gdańsk, nagroda za scenografię do spektaklu TV Hotel pod Kulą Ziemską; XIV Opolskie Konfrontacje Teatralne 1999 – nagroda za scenografię (wspólnie z Andrzejem Witkowskim) do spektaklu Kordian J. Słowackiego w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu; Nominacja do Złotej Maski za scenografię do Push-up 1-3 ostatnie piętro w Teatrze Śląskim w Katowicach, 2006; IX Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej „Dwa Teatry" Sopot 2009 – w kategorii Teatr TV – nagroda (wspólnie z Jackiem Ukleją) za scenografię do spektaklu TVP Kwatera bożych pomyleńców. Kilkakrotnie otrzymała nagrody i wyróżnienia za swoje kolekcje w konkursach OFF FASHION.

Sylwia Ryś
Muzeum Śląskie w Katowicach
17 lipca 2020