Między jarmarkiem, magią a dziełem sztuki

Tańczące niedźwiedzie, kobieta z brodą, pokazy karłów, połykacze ognia. Wszystko to stanowi nieodłączne elementy pewnej "kultury jarmarcznej", taniej rozrywki przygotowywanej z myślą o niezbyt wysublimowanych gustach XVII-wiecznych mieszczan. W obraz ten wpisywał się w pewien sposób również i teatr. Zwłaszcza w momencie, gdy zaczęły grać w nim także kobiety - tak zwane "stworzenia sceniczne"

Z teatrem tego okresu nieodłącznie wiąże się jednak pewien rodzaj magii, poszukiwanie sztuki „elitarnej”, uduchowionej. Gdzie więc leży prawda? Jak zwykle pośrodku. Wizję teatru jako przecięcia dwóch sfer – sacrum i profanum – najpełniej chyba prezentuje przedstawienie „Stworzenia sceniczne” przygotowane przez Teatr Lubuski.

Tworząc sztukę na temat pierwszych kobiet występujących w teatrze, trudno jest uciec od dwóch zagrożeń. Pierwsze z nich to ukazanie życia aktorek w sposób szkolny, uproszczony, na kształt wypracowania o przysłowiowej już „ciężkiej doli chłopa pańszczyźnianego”. Druga pułapka to zbytnie nasycenie  spektaklu ideologią feministyczną – mitologizacja bohaterek, uczynienie z nich pionierek i bojowniczek. Teatrowi Lubuskiemu udaje się jednak tych zagrożeń uniknąć. „Stworzenia sceniczne” w brawurowy sposób balansują między dramatem a groteską, między spektaklem historycznym a filozoficznym, między tekstem o XVII-wiecznej Anglii a uniwersalną refleksją.

„Stworzenia sceniczne” nie mówią bowiem tylko o barierach, jakie pracujące kobiety napotykały na swojej drodze, pokusach „wielkiego świata” czy wadach i zaletach pracy w teatrze. To również spektakl o starości, bólu związanym z przemijaniem i pragnieniu akceptacji. To przedstawienie o sztuce jako takiej, o tym, jak znaleźć kompromis między, używając współczesnych kategorii, „misją” a „oglądalnością”. Ta wielopłaszczyznowość pozwala widzom dać się porwać na chwilę nie tylko w świat teatru, ale również w czasy, gdy każda dama musiała nosić długie krynolinowe suknie.

Przedstawienie Teatru Lubuskiego wiele ma wspólnego z prawdziwą magią – rewelacyjne dekoracje, świetnie dobrany podkład muzyczny i przepiękne kostiumy tworzą atmosferę na pograniczu sabatu czarownic, guseł, wróżb i XVII-wiecznych spotkań teatralnych. Całość dopełnia świetna gra aktorek, niebanalny scenariusz i to nieuchwytne „coś”, decydujące o niesamowitej aurze widowiska. Choć nie brak tu scen mocnych i wyrazistych (próba przeprowadzenia na scenie aborcji może się wydawać pomysłem ryzykownym), wkomponowują się one w wyważoną całość, a losy bohaterek ukazane są w obiektywny i prawdziwy sposób.

„Stworzenia sceniczne” to przedstawienie bardzo spójne. Decyduje o tym nie tylko wyraźna, dobrze pomyślana rama kompozycyjna, ale także fakt, że właściwie wszystkie z pięciu postaci występujących na scenie to silne, żywe charaktery. Każda kobieta to inna historia, inny sposób ekspresji, inny problem i inne usposobienie. Można odnieść wrażenie, że bez trudu da się złożyć z ich losów niemal pięć oddzielnych, mocnych monodramów. Jest to głównie zasługą aktorek: Elżbiety Lisowskiej-Kopeć, Karoliny Honchery, Elżbiety Donimirskiej, Marty Artymiak i Anny Zdanowicz. To one ożywiają spektakl, wnoszą życie w mroczne dekoracje starego teatru.

Przedstawienia kostiumowe, dotykające tematów historycznych, często polecane są widzom mającym ochotę „przeżyć podróż w przeszłość”. „Stworzenia sceniczne” to jednak również bilet w przyszłość i teraźniejszość.  To refleksja o życiu i sztuce, które to obszary przecież nieustannie się przeplatają. Chciałoby się rzec: jak to w teatrze.

Barbara Englender
Dziennik Teatralny Katowice
24 września 2010