Miłość, teatr, przeznaczenie

Tajemnicza Rudowłosa to miłość, ale i znak teatralnej magii. W tej powieści, oprócz mistrza studniarskiego jest i Cem Celik, główny bohater, w życiu którego odbija się mit o Edypie. Jest i teatr wędrowny. A jeśli tak jest, to granica pomiędzy życiem a sztuką zaciera się.

Powieść Orhana Pamuka „Rudowłosa" to poetycka opowieść o tym, jak miłość silnie determinuje nasze życie. Jest również dowodem na to, że starożytne mity żyją do dzisiaj w ludzkich losach. A może jest odwrotnie – nasze życie to nieustające powielanie antycznych schematów. Wszak ojciec Cema, i on sam stają się kochankami tej samej kobiety - Rudowłosej. Ale mit żyje dalej i dorosły syn Cema, podobnie jak Edyp, zabija go. Powieść ta opowiadając o zawikłanych ludzkich losach, opowiada jednocześnie o miejscu teatru w życiu człowieka.

Turcja po puczu w roku 1980. Jest upalne lato w roku 1986. Kilkunastoletni Cem pracuje jako pomocnik u mistrza sztuki studniarskiej, Mahmuta. Zakochuje się w tajemniczej rudowłosej kobiecie. Uosabia ona marzenie chłopca o pierwszej kobiecie i jest aktorką w wędrownym teatrze, który rozbił namiot w miasteczku. Miejsce to ze względu na miłość Cema do Rudowłosej, staje się dla niego wyjątkowe. To, co dzieje się pod teatralnym namiotem jest tylko dla wtajemniczonych. To w nim Rudowłosa i znajomi z widzenia mężczyźni przechodzą w oczach Cema osobliwą transformację i stają się postaciami z tragedii antycznej o królu Edypie. Bardzo ciekawie czyta się partie powieści związane z teatrem, powstającym na scenie klimatem, graniczącym z metafizyką. I chociaż teatralny namiot oświetlony wewnątrz był tylko żarówkami, a pośrodku stał drewniany podest, powstawała w nim magiczna atmosfera. Jego wewnętrzne ściany miały kolor nocy z namalowanymi żółtymi gwiazdami. Cem, po latach wspominał, że „Teatr Legendy z Morałem" kontynuował tradycję wędrownych trup teatralnych, które w Anatolii wystawiały spektakle rewolucyjne. Od połowy lat 70-tych w ubiegłym wieku aż do puczu. Ten jednak wystawiał spektakle o wędrownych bardach. Na jego scenie pojawili się bohaterowie dawnych baśni oraz mistycznych przypowieści muzułmańskich.

Rudowłosa" to także przypowieść o Przeznaczeniu, od którego nie można uciec. O pozostawieniu w studni rannego mistrza, o panice, lęku i o ucieczce. O tym, że koło życia zamyka się w miejscu, o którym chce się zapomnieć. O tym, że miejsca takie przyciągają do siebie, by Los się dopełnił. Tak jak studnia przyciągnęła Cema. Jest i o tym, że teraźniejszość wiąże się z przeszłością i zapowiada przyszłość. Akcja powieści najpierw ogniskuje się wokół wydarzeń umieszczonych w konkretnych sytuacjach, ale później przenosi się do emocji, do psychiki i stamtąd zawiaduje przebiegiem wydarzeń, określających poczynania bohaterów niczym w starożytnym teatrze.

Fabuła „Rudowłosej"jest bardzo rozbudowana, składa się z wielu wątków. Jest mnóstwo postaci pobocznych. A że narratorem jest Cem, o wszystkim dowiadujemy się od niego. Musimy mu zaufać wtedy, gdy odwołuje się do roli i oceny swego ojca, także i wtedy, kiedy opisuje jak doszło do wypadku i dlaczego uciekł, pozostawiając Mistrza. Wierzymy mu i wtedy, gdy wspomina swoje zauroczenie Rudowłosą. Wsłuchujemy się w jego słowa, gdy opowiada o grupie teatralnej, do której należała. Fascynuje nas opowieść o tym, jakie uczucia mu towarzyszyły, gdy w końcu został wpuszczony do namiotu na spektakl. Razem wszystkich nim doświadczamy emocji, jakie przeżywa w żółtym namiocie teatru Legendy z Morałem.

We wszystkich wydarzeniach Orhan Pamuk zawarł działanie nieuchronności, nieziemskiej siły, jaka zniewala ludzi do podporządkowania się Przeznaczeniu. W greckiej mitologii uosabiała ją Ananke, bogini konieczności i przymusu. Część trzecia powieści posiada już zupełnie inną konstrukcję fabularną. Narratorem staje się Rudowłosa, która odkrywa siebie, mówiąc o tym, jak jej „osobista, intymna" rozpacz związana z tragiczną śmiercią Cema przybierała kształty żalu i smutku, które odgrywała wcześniej na teatralnej scenie. W jej opowieści fikcja sceniczna miesza się z wydarzeniami z jej życia. A wspólnym mianownikiem dla nich są przeżywane uczucia. Postać grana na scenie staje się nią samą. Granice pomiędzy teatrem a życiem zacierają się. – „Między łzami, które wylewałam wówczas w namiocie, a tymi, którymi trzydzieści lat później opłakiwałam nad studnią syna i jego ojca, występowało naturalne powinowactwo, łączące legendy z życiem – wspomina Rudowłosa. I dodała, iż „życie naśladuje legendę".

Warto też zwrócić uwagę na cytaty związane z greckim mitem o Edypie. Wczytanie się w słowa Fryderyka Nietzsche, Sofoklesa oraz Ferdousiego ułatwi znalezienie klucza do tej niezwykłej opowieści o ludzkich namiętnościach i nieuchronności Losu. Nie bez powodu Orhan Pamuk cytuje Frierdricha Nietzschego, z dzieła „Narodziny tragedii" w przekładzie Bogdana Barana. – „ Edyp mordercą ojca, mężem własnej matki, Edyp autorem rozwiązania zagadki Sfinksa! Co nam mówi tajemnicza troistość tych przypadków losu? Istnieje pewne prastare, przede wszystkim u Persów, ludowe przekonanie, że mądry mag może narodzić się tylko z kazirodztwa (...)". I jakże adekwatne do wydarzeń powieści Pamuka są słowa wypowiedziane przez Kreona w „Królu Edypie" Sofoklesa. – „Wszystko ma swój kres i czas".



(-) (-)
Materiał Teatru
24 marca 2018
Książki
Rudowłosa