Nietolerancja wobec uczuć

Prezentowane dzieło "Paria" Stanisława Moniuszki zarejestrowane na dwóch płytach CD, stanowi pierwsze pełne nagranie partytury. Tego zadania podjęła się Opera na Zamku w Szczecinie w ramach odbywającego się na przełomie 2004/2005 roku Festiwalu VIVAT Moniuszko, podczas którego zaprezentowane zostały wszystkie sześć oper tego kompozytora.

W dziele tym pokładał wielkie nadzieje. Stworzona 4 lata przed jego śmiercią, z jednej strony nawiązuje do poprzednich oper (epizody z fantastycznej "Halki"), ale także wprowadza wiele nowatorstwa. Libretto Jana Chęcińskiego, oparte na motywach tragedii Casamira Delavigne’a o tym samym tytule, od młodzieńczych lat fascynowało Moniuszkę. Nota bene, bardzo dobrze władającego 5 językami, w tym francuskim. To jego ostatnie ukończone dzieło. Pracował nad nim 10 lat. Premiera odbyła się 11 grudnia 1869 roku w Teatrze Wielkim w Warszawie. Zostało entuzjastycznie przyjęte, jednak po 6 spektaklach zaprzestano jego wystawiania, co było wielkim ciosem dla kompozytora.

Opera ta, oparta na historii tragicznej miłości rozgrywającej się około 1500 roku w Indiach, to bardzo osobisty utwór. Dotyczy nietolerancji, podziałów społecznych i kulturowych, którym autor się przeciwstawiał. Egzotyczna, uniwersalna tematyka, ogromne możliwości inscenizacyjne, baletowe fragmenty, dojrzały język harmoniczny, wspaniałe sceny chóralne miały przyczynić się do kolejnego sukcesu Moniuszki na Zachodzie. Tak się nie stało. W XX wieku wróciła do repertuarów polskich teatrów. Właściwie dopiero w 1951 roku odniosła sukces w Operze Dolnośląskiej we Wrocławiu.

Inny los spotkał uwerturę usytuowaną w dość nietypowym miejscu, po wstępie i trzech scenach. W szczególności rozpowszechnił ją jako samodzielny utwór Grzegorz Fitelberg po swoich radykalnych zmianach w instrumentacji. Prezentowane nagranie jest w orkiestracji Wiktora Ormickiego, najbliższe oryginałowi. Wykonane jest bardzo dostojnie i przejmująco przez orkiestrę Opery na Zamku pod batutą Warcisława Kunca. Całość poprowadzona energicznie, podkreślając przed wszystkim niezmiernie taneczny charakter dzieła z polskimi tańcami narodowymi na czele. Mimo że Moniuszko poszerzył zespół orkiestrowy o gong, tam-tam, kontrafagot i klarnet basowy oraz eksponuje instrumenty dęte drewniane, by podkreślić miejsce akcji, wschodnie tematy są ledwie zauważalne. Muzycy z nadzwyczajną starannością zaznaczają istotne założenia konstrukcyjne dzieła. Akty I i III kojarzą się z tragicznym nastrojem, akt II ze śpiewnymi, melodyjnymi epizodami. Szczególnie w II części pieśń „Znam gród wspaniały” (ścieżka 6, CD2) rozpoczyna wspaniała liryczna partia wiolonczel. Podczas każdej sceny orkiestra podkreśla stany emocjonalne bohaterów. Oddaje czar melodii, naświetla brzmieniowe niuanse, taneczną lekkość, barwność, odważne rozwiązania modulacyjne.

Chór Opery na Zamku pod kierownictwem Małgorzaty Bornowskiej intonacyjnie brzmi rewelacyjnie. Swoje partie wykonuje błyskotliwie, z wdziękiem. W akcie I w scenie 2 „Chwytać go !” (ścieżka 3, CD1) czy w akcie II w scenie 3 „Nealo, Nealo! Czemuś ty nie z nami?” (Chór Braminek; ścieżka 3, CD2) słychać nieskazitelną harmonię oraz dykcję.

Imponująco role swe odegrali soliści. Przede wszystkim wyróżnia się tenor, Tomasz Kuk w roli Idamora, naczelnika kasty wojowniczej. Szczególnie w duecie z Leszkiem Skrla jako Dżaresem (Paria) „To on! Tak to on!” (ścieżka 8, CD2), kiedy to ojciec po długiej tułaczce odnajduje swego syna. W ich głosach jest wiele dramatyzmu, pełnego brzemienia, dynamiczności, jak i lekkości. Duet ten jest zjawiskowy i ujmujący, aż chce się go posłuchać kilka razy z rzędu. W jedynej roli kobiecej wystąpiła Katarzyna Hołysz jako córka Akebara, arcykapłana, naczelnika kasty Braminów (Janusz Lewandowski). W szczególności zabłysnęła swoim namiętnym, soczystym mezzosopranem w solowej arii „ Paria! On Paria!”(ścieżka 4, CD2). A także przed efektowym finałem, wykonując cavatinę „To nie był sen!”(ścieżka 16, CD3) pełnym ekspresji głosem.

Do płyty dołączona jest także książeczka w trzech językach (polskim, angielskim oraz włoskim) z obszernym librettem. Dodatkowo załączone są zdjęcia ze spektaklu na Zamku i stroną tytułową I wydania wyciągu fortepianowego Parii.

Ostatnie dzieło Stanisława Moniuszki zawiodło kompozytora. Mimo nowatorskich pomysłów niewielu je poznało. Tym bardziej należą się wyrazy uznania Dyrektorowi Opery na Zamku w Szczecinie, Warcisławowi Kunc, za rozpowszechnianie mało znanej twórczość ojca opery narodowej. Całość poprowadzona z ogromnym rozmachem. Urzeka w każdym calu.

Płyta CD "Paria"
Stanisław Moniuszko
Dżares: Leszek Skrla (baryton)
Akebar: Janusz Lewandowski (bas-baryton)
Neala: Katarzyna Hołysz (mezzosopran)
Idamor: Tomasz Kuk (tenor)
Ratef: Andrzej Lampert (tenor)
Przygotowanie chóru: Małgorzata Bornowska
Kierownictwo muzyczne: Warcisław Kunc
DUX 0686/0687 (2008)



Patrycja Nowak
Dziennik Teatralny Wrocław
4 grudnia 2010