Ostatnia rodzina

Rozgrzany dach, blacha falista, jest gorąco. Spektakl Jacka Poniedziałka rozpoczyna wspaniała taneczna uwertura w wykonaniu Tomasza Bazana (zamiennie z Łukaszem Przytarskim). Profil mężczyzny - sportowca. Synonim męskości, stopniowo zdzierający z siebie tę męskość, zasypujący ją talkiem, zginający się w pół. Tancerz odrywa stopy, unosi głowę do góry, zanika. Skipper umiera.

Reżyserski powrót Jacka Poniedziałka do Krakowa ma szczególne znaczenie. To nie tylko jedna z najlepszych sztuk Williamsa, której nowe tłumaczenie Poniedziałka dało w polskich teatrach nowe życie i drugą młodość, ale także opowieść znakomicie metaforyzująca wszystkie współczesne lęki przenikania się ze sobą sfery pragnienia i popędów, ambicji i pożądań ukrywanych w ramach ciągle obowiązującego społecznego konwenansu.

***

Wiemy tylko tyle, że to będzie ostatnie już takie rodzinne święto, ostatnia, przedśmiertna stypa. Maggie, tytułowa kotka (Iwona Sitkowska), jak zawsze żebrze o cień miłości Bricka, wyniosłego, małomównego introwertycznego męża przystojniaka (Wojciech Lato), zapijającego każdą kolejną minutę względnej świadomości, wyczekującego momentu kompletnego zatracenia - jak mówi "kliku" w mózgu, po którym nie ma już niczego, tylko mrok.

Na przecięciu tej pary znajduje się brat Bricka - Cooper (bardzo dobry Patryk Palusiński) i jego żona, intrygantka i denuncjatorka, "wiecznie w ciąży" - Mae (Mirosława Żak): para jak z żurnala, kwintesencja obiegowych prawd, szczęścia na zamówienie, z na trwałe przyklejonym sztucznym uśmiechem maskujących zakłamanie i rosnący niesmak w ustach. Rozdającymi karty wydają się jednak rodzice - Duży Tata (Kajetan Wolniewicz) i Duża Mama (świetna Beata Schimscheiner). To przypuszczalnie ostatnie urodziny Dużego Taty, umierającego na raka chamowatego, impertynenckiego, ojca-miliardera. Duży Tata czuje tylko wstręt. Nienawidzi żony i rodzinki, tych wszystkich mizdrzących się do niego ludzi, być może kocha tylko Bricka, ale Brick jest martwy. Martwy za życia. Znieczula się alkoholem, z rzadka cedzi jakieś zdanie, nie widzi poświęcenia żony, nie zauważa nadchodzącej rodzinnej katastrofy. Nie potrafi powiedzieć: "Tak, jestem gejem; tak, małżeństwo z Maggie nie miało żadnego sensu", udaje za to homofoba, pogrążając się jeszcze bardziej, tymczasem po śmierci Skippera, przyjaciela i kochanka, nie potrafi już nic. Jak tamten chce się tylko zapić. Usłyszeć ostatni "klik" i zniknąć.

Jacek Poniedziałek daje aktorom szansę na wybrzmienie tekstu Williamsa, jednego z najważniejszych w światowej dramaturgii, czując, że nie wolno neutralizować go nadmiarem konceptów inscenizatorskich. Tutaj słowo jest atrakcyjne, słowo staje się siłą napędową. Rodzina Pollittów usytuowana w wyabstrahowanej, ciemnej przestrzeni, zaprojektowanej trafnie przez Michała Korchowca, kolejno zanika za tiulowymi kotarami. Owo zanikanie to właśnie tytułowy rozgrzany dach. Zapadanie się w sobie: z gorąca lub z zimna. Choroba Bricka jest przecież zaraźliwa. Na tę samą niemoc choruje Maggie, prężąca się do seksualnego spełnienia, ale w zamian otrzymująca jedynie głuche milczenie, Duża Mama - wciąż pełna wigoru, nonszalancka i pewna siebie, ale w gruncie rzeczy tak samo, jak jej rodzina, przerażona życiem po śmierci męża, ale i życiem i razem z nim. Identyczna przypadłość "zanikania" drąży nawet prostacką Mae, wyfiokowaną lampucerę w zaawansowanej ciąży trzymającą się za brzuch, ledwo chodzącą, ale nadal sączącą jad, tyle tylko, że poza tym jadem, nie ma już w niej niczego: ani miłości do męża, ani przywiązania do dzieci, tylko zgorzknienie i niepokój. O to, co wydarzy się dzisiaj i jak wytrzymać jutro.

***

Nowohucki spektakl jest zwarty, zdyscyplinowany. Jacek Poniedziałek (przypominam - również autor przekładu) skrócił nieco dramat(gr. drama), rodzaj literacki (obok epiki i liryki), obejmuj... Williamsa, uwspółcześnił go jeszcze bardziej - a chociaż uważam, że niektóre mocno slangowe partie dialogów są przesadzone i brzmią niewiarygodnie, a samo przedstawienie jest trochę zbyt krótkie i w zasadzie pozbawione finału, całość przyjąłem z satysfakcją. To mocno aktorski spektakl oparty na doskonałym tekście, jakich niewiele można zobaczyć w Krakowie. Debiutujący w roli Bricka Wojciech Lato, jeszcze student Wydziału Aktorskiego Szkoły Filmowej w Łodzi, ma wszelkie dane, żeby stać się ważnym nazwiskiem w polskim teatrze czy kinie. Męski, zdecydowany, ale zarazem dziwnie odrębny, nieprzystający do rzeczywistości, somnambuliczny. Iwona Sitkowska jako Meggie w końcu dostała rolę w której mogła zademonstrować zarówno wdzięk, jak i dramatyzm. Być może w premierowym spektaklu oboje aktorów zjadła trochę trema, nie mam jednak żadnych wątpliwości, że wybór Poniedziałka był słuszny i trafiony. Największe wrażenie zrobiła na mnie jednak kreacja Kajetana Wolniewicza w roli Dużego Taty. Rozmowa ojca z synem: Dużego Taty z Brickiem, to najwspanialszy moment przedstawienia. Uczuciowy szantaż, wymuszanie energii przez umierającego człowieka od syna który postanowił zapaść się w sobie. Wolniewicz, od lat jedno z najważniejszych nazwisk teatralnego Krakowa, jest wiarygodny jako rodzinny satrapa, lubieżny, wulgarny satyr, ale i czuły rodzic, autentycznie zaniepokojony losem zatracającego się dziecka. A może po prostu dostrzegający w Bricku własne odbicie. Lustro tego, kim chciałby być, gdyby się odważył. Problem tej dwójki, problem całej rodziny Pollittów, i wszystkich rodzin - w Nowej Hucie i gdziekolwiek indziej, polega jednak na tym, że tego nie potrafimy. Nie umiemy nazywać rzeczy po imieniu. Nie chodzi o wykrzykniki: kocham, lubię, nienawidzę, tylko o nazwanie uczucia lub jego braku. A od tego trzeba by zacząć. Nie zaczynamy.

Łukasz Maciejewski
www.aict.art.pl
9 maja 2017