Streszczenie libretta

RAJ UTRACONY.

AKT I Każdy z dwóch aktów składa się z kilkunastu obrazów, których akcja rozgrywa się w dwóch symbolicznych miejscach: na dnie otchłani piekielnych i w ogrodzie rajskim (jeśli nie liczyć obydwu prologów, w których Milton, ociemniały poeta, wygłasza inwokację do „przedwiecznej światłości" i wzywa muzę, by „wsparła głos śmiertelnika". Oglądamy dzieje upadku pierwszych ludzi. Utwór rozpoczyna się jakby od końca: w pierwszej scenie Adam i Ewa w smutku rozpamiętują swą winę i rozpaczają nad utratą Raju. Dalszy ciąg jest retrospektywnym ukazaniem łańcucha zdarzeń prowadzących do pierwszego grzechu i jego konsekwencji. Oto upadli aniołowie, pokonani i strąceni w czeluści piekielne, postanawiają pod wodzą Szatana podjąć na nowo walkę z Bogiem. Dalej oglądamy stworzenie Człowieka, istoty umiłowanej przez Boga. Szatan zamierza zniszczyć dzieło swego przeciwnika. Przeplatające się następnie sceny pokazują równocześnie kolejne epizody sprzed upadku pierwszych rodziców: gdy Bóg stwarza ogród rajski, przestrzega Adama przed spożywaniem owoców z Drzewa Wiadomości Dobrego i Złego, otacza go gromadą zwierząt i wreszcie, gdy ten skarży się na samotność, obdarza go towarzyszką życia, Ewą. W tym czasie Szatan wymyka się przez bramy piekieł, strzeżone przez Grzech i Śmierć, i poprzez chaos przedziera się do siedziby ludzi. Jest świadkiem ich pierwszego spotkania, zalotów i miłości. Słyszy przestrogę, jaką Adam powtarza swej małżonce, i gdy znużonych kochanków ogarnia sen, podsuwa Ewie marzenia o Drzewie Wiadomości Dobrego i Złego, które rodzi zakazany owoc. Szatan, wykryty przez straże anielskie, umyka, a przebudzona Ewa opowiada mężowi o pięknym śnie, w którym skosztowała owocu i uniosła się ku obłokom, jakby równa bogom. Rafael, wysłany przez Stworzyciela, ostrzega pierwszych ludzi przed intrygą, jaką Szatan knuje przeciw nim i ich Stwórcy. Jednakże Ewa, będąca wciąż pod wrażeniem swego snu, znajduje pretekst, by uwolnić się spod opieki Adama i samotnie zagłębia się w rajską gęstwinę. Aniołowie w niebiosach wydają jęk boleści. AKT II Znów poprzedzony prologiem, zaczyna się przy Drzewie Wiadomości Dobrego i Złego, pod którym czyha Szatan pod postacią węża. Nadchodzi Ewa otoczona gromadą zwierząt, pierzchających na widok Szatana. Zwiedziona podstępnymi argumentami i zachętami, zapomina o przestrogach i sięga po zakazany owoc. Jak winem upojona jego smakiem, pragnie podzielić się swym odkryciem z małżonkiem. Nadchodzi Adam, niespokojny o swą zbyt długo nieobecną żonę. Jest przerażony jej uczynkiem, ale z miłości do niej chce dzielić jej los, cokolwiek się stanie. Owoc rozpłomienia ich żądze, aż zaspokoiwszy je, zmęczeni, usypiają. Tymczasem Szatan, zrealizowawszy swój podstępny zamysł, w drodze powrotnej wiodącej poprzez chaos do otchłani natrafia na wspaniały most, który prowadzi z piekieł na ziemię – dzieło Grzechu i Śmierci. Samotnie śpieszy dalej do oczekujących go towarzyszy, podczas gdy nierozłączna para, Grzech i Śmierć, po owym moście swobodnie przedostaje się na ziemię i odnajduje Adama i Ewę. Pierwsi ludzie budzą się, czując wstyd, lęk i rozpacz. Głos Boga obwieszcza wyrok zagłady dla nowych stworzeń. Jednak wstawiennictwo Jezusa łagodzi jego surowość: człowiek musi jednak opuścić Raj i odtąd żyć będzie w smutku i cierpieniu. Szatan w otoczeniu upadłych aniołów święci swój triumf. Upojony zwycięstwem, chce wyprowadzić swe zastępy przez niestrzeżone już wrota piekieł i po owym moście przeprowadzić na Ziemię. Lecz nagle miecze i tarcze wypadają potępionym z rąk: Szatan i jego zbrojne oddziały, przemienieni w węże, z sykiem wiją się po ziemi. Adam i Ewa, ukojeni modlitwą, przyglądają się dziwnym przemianom dokonującym się wokół nich. Oto jakiś ptak drapieżny porwał innego ptaka, oto pantera rzuciła się na bezbronną gazelę, zewsząd słychać krzyki myśliwych i jęki ofiar. Nadchodzi archanioł Michał i nakazuje ludziom opuścić rajski ogród. Przedtem jednak prowadzi Adama na szczyt wzgórza i ukazuje mu apokaliptyczne obrazy nieszczęść, jakie z winy pierwszych rodziców gnębić będą ich potomstwo na ziemi: bratobójstwo Kaina, zarazy, wojny, potopy. Wstrząśniętego tymi widokami Adama napełnia jednak wiarą w sprawiedliwość wyroków Bożych, po czym łagodnie wyprowadza pierwszych ludzi z Raju. Odchodzących żegnają głosy chórów anielskich, polecające ich opiece Opatrzności. Opera Wrocławska, Krzysztof Penderecki, "Raj utracony", libretto: Christopher Fry wg. Johna Miltona, kierownictwo muzyczne: Andrzej Straszyński, inscenizacja, reżyseria i dekoracje: Waldemar Zawodziński, choreografia: Janina Niesobska, kostiumy: Małgorzata Słoniowska, kierownictwo chóru: Małgorzata Orawska, Spektakl w niemieckiej wersji językowej, tłumaczenie libretta na tablicach świetlnych Prapremiera: Chicago, 29 listopada 1978 r. czas trwania: 150 minut, 1 przerwa. Premiera: 9 i 10 maja 2008 r.

Ludwik Erhardt
Materiały Opery
9 maja 2008