Szymon Szurmiej (1923 - 2014)

Urodził się 18 czerwca 1923 w Łucku. Zmarł 16 lipca 2014 w Warszawie.

Urodził się w Łucku na Wołyniu. Jego ojciec Jan Szurmiej był Polakiem, natomiast matka Ryfka z domu Biterman Żydówką. Podczas II wojny światowej, po 1941, został wysłany do obozu pracy na Kołymie, a następnie po trzech latach na dalsze zesłanie do Dżambułu w Kazachstanie. Na zesłaniu zdobył pierwsze doświadczenia sceniczne, grając m.in. w teatrze w Ałma-Acie, przy którym ukończył studium aktorskie. W 1946 przymusowo wysiedlony z rodzinnych stron, znalazł się w nowych granicach Polski i osiedlił się we Wrocławiu.

Swoją karierę reżyserską rozpoczął 30 października 1951, jako asystent reżyserki Maryny Broniewskiej, przy realizacji spektaklu „Poemat pedagogiczny" w Teatrze Polskim we Wrocławiu, a karierę aktorską od roli Inwalidy w spektaklu „Proces" Krystyny Berwińskiej w reż. Jakuba Rotbauma (18 października 1952) w tym samym teatrze.

Także w Teatrze Współczesnym, 25 lutego 1953 po raz pierwszy samodzielnie wyreżyserował sztukę Aleksandra Korniejczuka pt. „Chirurg", a zanim przeniósł się do Opola do Teatru Ziemi Opolskiej wyreżyserował tam jeszcze m. in. „Sprawę rodzinną" Jerzego Lutowskiego (28 lipca 1953) i „Szczygli zaułek" George'a Bernarda Shawa (6 kwietnia 1954). Następnie w Teatrze Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze wyreżyserował „Bosmana z "Bajki" Romana Długosza i Edwarda Maszewskiego (1 lipca 1954), a w Operetce Wrocławskiej pierwszą swoją operetkę „Zemsta nietoperza" Johanna II Straussa (21 marca 1955).

W latach 1955–1956 był kierownikiem artystycznym i reżyserem Teatru Ziemi Opolskiej w Opolu ale także aktorem i reżyserem np. „Maturzyści" (3 listopada 1955), „Romeo i Julia" (21 kwietnia 1945) i „Noc omyłek" (1956).

W latach 1956–1962 w Dolnośląskim Teatrze Powszechnym we Wrocławiu zrealizował m. in. „Mężczyznę" Gabrieli Zapolskiej (30 października 1939) „Pana Jowialskiego" Aleksandra Fredry (18 maja 1960) i „Śmierć komiwojażera" Arthura Millera (16 czerwca 1960).

W latach 1962–1967 reżyserował we wrocławskim Teatrze Rozmaitości m. in, „"Pięć wieczorów" Aleksandra Wołodina (7 listopada 1960), „Tragedię optymistyczną" Wsiewołoda Wiszniewskiego (15 listopada 1962) oraz „Pod własnym dachem" Davida Turnera (17 maja 1964).

W 1966 zdał egzamin eksternistyczny i stał się reżyserem dyplomowanym. W 1986 został przewodniczącym Zarządu Głównego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.

W 1967 został reżyserem Teatru Żydowskiego w Warszawie i wyreżyserował m. in. „Córki kowala" Perec Hirszbejn (9 listopada 1968), „Bóg, człowiek i diabeł" Jakuba Gordina (11 kwietnia 1969).

W 1969 przeprowadził się do Warszawy, gdzie od 1 września 1969 był dyrektorem Teatru Żydowskiego w Warszawie, którym kierował do śmierci. Wówczas powołał przy teatrze Studium Aktorskie, które miało za zadanie uzupełnienie rozbitego po wydarzeniach z marca z 1968 zespołu aktorskiego. Dzięki temu uratował teatr przed upadkiem i zamknięciem. 27 kwietnia 1971 objął funkcję kierownika artystycznego teatru po zmarłym Chewelu Buzganie.

W czasie jego dyrekcji Teatr Żydowski zrealizował około sześćdziesięciu premier np.: „Zielone pola" Pereca Hirszbejna (1969), „Tewje Mleczarz" Szołema Alejchema (Menachem-Mendł) w reż. Chewela Buzgana (1970), „Wielka wygrana" Szołema Alejchema (Oskar Fajn) w reż. Jakuba Rotbauma (1972), „Pieśń mojego narodu" (1974), „Zmierzch" Izaaka Babla (Mendel Krzyk) w reż. Andrzeja Witkowskiego (1976), „Planeta Ro" Ryszarda Marka Grońskiego (Doktor K.) w reż. Waldemara Krygiera (1978), „Ballada o ślubnym welonie" Pereca Hirszbejna (1990), „My Żydzi polscy" Juliana Tuwima i Icchaka Kacenelsona w reż. Gołdy Tencer (1993), „Zaczarowana noc" Szołema Alejchema (1996), „Walizka" Małgorzaty Sikorskiej-Miszczuk (Pantofelnik) w reż. Doroty Ignatjew (2011) oraz „Żona króla Leara. Czarna komedia" Pawła Binke (Mąż) w reż. Jerzego Gruzy (2012).

9 listopada 2012 odbyła się ostatnia premiera w jego inscenizacji i reżyserii „Noc całego życia".

Jest autorem scenariuszy: „Kamienica na nalewkach czyli szlagiery żydowskiej ulicy" (widowisko telewizyjne) i „Dybuk" (film fabularny).

Jako aktor brał udział w wielu filmach. Od debiutu w „Naganiaczach" w reż. Ewy i Czesława Petelskich (1963), poprzez „Wniebowstąpienie" (1968), „Sanatorium pod Klepsydrą" (1973), „Janosik" (1974), „Doktor Judym" (1975), „Śmierć prezydenta" (1977), „Sprawa Gorgonowej" (1977), „Dybuk" (1979), „Miłość ci wszystko wybaczy" (1981), „Austeria" (1982), „Szaleństwa panny Ewy" (1984), „Żywot człowieka rozbrojonego" (1993) oraz „Wenn alle Deutschen schlafen" (1994).

W Teatrze Telewizji, współnie z Gołdą Tencer, wyreżyserował „Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie" (1993) oraz wystąpił w roli Portiera w spektaklu „Długie pożegnanie" Raymonda Chandlera w reż. Stefana Szlachtycza (17 lutego 1983).

W Teatrze Polskiego Radia wystąpił w słuchowisku „Z głebokości wód" Andrzeja Mularczyka (Eli) w reż. Henryka Rozena (29 maja 1988).

Szymon Szurmiej był głową wielopokoleniowej rodziny aktorów. Jego pierwszą żoną była rosyjska tancerka i choreografka, Aida z domu Szaszkina (1925–2005), którą poznał w Związku Radzieckim. Małżeństwo to zakończyło się rozwodem. Jego ostatnią żoną była aktorka Teatru Żydowskiego, Gołda Tencer (ur. 1949), z którą miał syna Dawida (ur. 1985). Z poprzednich małżeństw miał troje dzieci: Jana (ur. 1946), Lenę (ur. 1947) i Małgorzatę. Jego wnukami są aktorzy Joanna Szurmiej-Rzączyńska (ur. 1975) i Jakub Szurmiej.

Został pochowany 24 lipca w Alei Zasłużonych Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie.

Odznaczenia i nagrody:
1987 - Nagroda im.Abrahama Goldfadena przyznawana za działalność teatralną w języku jidisz
1988 - Nagroda m.st.Warszawy
1973 - Zasłużony Działacz Kultury
1973 - Złoty Krzyż Zasługi
1976 - Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
1979 - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
1986 - Złota Odznaka za zasługi dla m. Warszawy
1987 - Honorowa Odznaka Towarzystwa Polonia
1988 - Zasłużony dla Kultury Narodowej
2001 - Order Sztuk Pięknych i Nauk Humanistycznych (Francja)
2002 - Medal Zasłużony dla Tolerancji
2002 - Wielki Krzyż Ordderu Zasługi RFN
2003 - Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
2005 - Złoty Medal Gloria Artis - Zasłużony Kulturze
Odznaka Janka Krasickiego
Srebrny Krzyż Zasługi

Źródło: FilmPolski, Wikipedia, E-teatr



Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
17 lipca 2023
Portrety
Szymon Szurmiej