Witold Filler (1931 - 2009)

Urodził się 13 stycznia w Piastowie. Zmarł 11 lutego 2009 w Warszawie.

Gdy skończył trzy lata, jego rodzice przenieśli się do Warszawy. Uczył się i maturę zdawał w stołecznym Gimnazjum im. Rejtana. W szkole grał w amatorskich przedstawieniach teatralnych. Studiował aktorstwo w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej. Dyplom uzyskał w 1952. Następnie otrzymał angaż w Teatrze Domu Wojska Polskiego w Warszawie (od 1957 Teatr Dramatyczny m.st. Warszawy). Grał tam przede wszystkim role epizodyczne, m.in. w spektaklach: "Stefan Czarniecki i jego" w reż. Ludwika René (tu pełnił również funkcję asystenta reżysera), "Wassa Żeleznowa" w reż. Stanisławy Perzanowskiej, "Dobry człowiek z Seczuanu" w reż. René, "Pamiętnik Anny Frank" w reż. Jana Świderskiego, "Imiona władzy" w reż. Lidii Zamkow, "Wizyta starszej pani" w reż. René (również asystent reżysera). Od 1958 w zespole Teatru Narodowego w Warszawie, gdzie występował m.in. w spektaklach: "Henryk VI na łowach" w reż. Jerzego Rakowieckiego, "Za kulisami (Tyrtej)" w reż. Wilama Horzycy, "Fantazy" w reż. Henryka Szletyńskiego, "Słowo o Jakubie Szeli" w reż. Kazimierza Dejmka.

Od początku kariery teatralnej pracował jako publicysta. Jego teksty pojawiały się m.in. w: "Teatrze", "Sztandarze Młodych", "Przeglądzie Kulturalnym", "Żołnierzu Wolności", "Trybunie Ludu", "Stolicy", "Scenie" i w "Dialogu", a także w "Perspektywach". Początkowo były to głównie sprawozdania, m.in. z występów gościnnych Teatru Wojska Polskiego, w których brał udział, oraz różnego rodzaju zjazdów i spotkań poświęconych problematyce artystycznej młodzieży akademickiej. Wkrótce jego zainteresowania skierowały się w stronę historii polskiego teatru. W 1959 wydał w Państwowym Instytucie Wydawniczym, w serii "Monografie czołowych polskich aktorów", pierwszą książkę - monografię Jana Królikowskiego. W prasie branżowej publikował artykuły poświęcone Alojzemu Żółkowskiemu (synowi), Helenie Modrzejewskiej, Wincentemu Rapackiemu (synowi) czy Leonowi Schillerowi. W tym okresie specjalizował się też w dziejach widowisk popularnych w Polsce. W 1960 wydał "Melpomenę i piwo" - monografię warszawskich teatrów ogródkowych; w 1961 - "Rendez-vous z warszawską operetką", popularną historię operetki w stolicy; rok później - "Cyrk, czyli Emocje pradziadków", dzieje cyrku w Polsce.

W 1962 roku Filler wygrał ogłoszony przez "Politykę" konkurs na stały komentarz teatralny. Zrezygnował wtedy z kariery aktorskiej. W "Polityce" publikował do 1963. W tymże roku przyjął propozycję Włodzimierza Sokorskiego objęcia stanowiska redaktora naczelnego Redakcji Rozrywki TVP. Za jego kadencji telewizja emitowała takie programy jak "Kabaret Starszych Panów" czy "Kabaret Olgi Lipińskiej" oraz satyryczne cykle Jacka Fedorowicza i Jerzego Gruzy. Razem z Janem Kociniakiem i Janem Kobuszewskim, występował w popularnym "Wielokropku". Ze stanowiska odszedł w 1972.

Pisał scenariusze, reżyserował i grał w Teatrze Telewizji, m. in.: w „Idach marcowych" Thorntona Wildera (Lekarz) reż. Jerzy Gruza (premiera 11 kwietnia 1962) i „Wielki Dodek" Witolda Fillera i Jonasza Kofty reż. Witold Filler (premiera 16 lipca 1980).

W latach 1955 – 1973 zagrał w wielu słuchowiskach Teatru Polskiego Radia u wielu znakomitych reżyserów: Lidia Zamkow, Jak Świderski, Bronisław Wiernik, Jerzy Rakowiecki, Wanda Tatarkiewicz-Małkowska, Edward Płaczek, Zbigniew Opałko i Wojciech Maciejewski.

Zagrał również w filmie „Mniejsze niebo" w reż. Janusza Morgensterna (premiera 21 września 1981).

Przez całą dekadę oprócz działalności telewizyjnej Filler prowadził również krytyczną. Od 1963 był stałym recenzentem teatralnym "Kultury" i kierownikiem działu teatralnego tygodnika, publikował też stale recenzje w "Żołnierzu Wolności", współpracował nadal z "Teatrem" i innymi pismami, m.in. upowszechniając osiągnięcia polskiego teatru w pismach przeznaczonych dla czytelników zagranicznych ("Le Théâtre en Pologne" i inne).

Kilkudziesięcioletnia aktywność krytyczno-teatralna Fillera jest bardzo bogata i różnorodna, obejmuje wiele gatunków publicystycznych - od sprawozdań z różnego rodzaju wydarzeń artystycznych, sympozjów czy festiwali poprzez stałe felietony aż po rozbudowane analizy krytyczne wybranych przedstawień teatralnych i szkice poświęcone istotnym zjawiskom teatru współczesnego oraz historii teatru. Znaczące są jego publikacje poświęcone historii różnych gatunków widowisk popularnych, takich jak operetka czy cyrk, charakter pionierski i do dzisiaj zachowujące aktualność jako podstawowe historyczne opracowania oraz jako istotny punkt odniesienia dla współczesnych badań. Niebagatelny jest również dorobek Fillera jako monografisty wielkich osobowości teatru polskiego, czy to aktorskich czy reżyserskich, oraz jako autora pisanych na bieżąco, syntetycznych opracowań dotyczących najistotniejszych tendencji w teatrze polskim drugiej połowy XX wieku.

Kryptonimy i pseudonimy: WF, Z.Ż., LECTOR, f, F, W.F., Alfa, ALFA, D. Dyżurny, FLESZ, Obserwator, Redaktor, Spectator, VICE, (Z).

Pod koniec lat sześćdziesiątych Filler wrócił do działalności pisarskiej jako autor książek, m.in.: "Na lewym torze: Teatr Witolda Wadurskiego" (1967), "Teatr, jaki jest" (1967), "Teorie i praktyki paryskiej Kultury" (1969), "Literatura małej emigracji" (1970), "Modele teatru: szkice o polskim teatrze współczesnym" (1971), "Uśmiech na małym ekranie: Telewizja Polska oraz Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe przedstawiają" (1971), "Ludzie i prapremiery" (1972), "Ludzie śmiechu" (1972), "Alfabet polskiej rozrywki" (1974), "Teatr Hanuszkiewicza" (1974), "Pierwszy rok teatru" (1977), "Dykcjonarz teatralny" (1978). Nadal pisał monografie aktorów - Tadeusza Łomnickiego (1976), Jana Świderskiego (1976) i Ignacego Gogolewskiego (1979).

W latach 1972-1975 był redaktorem naczelnym "Teatru", następnie - do 1984 - pracował jako redaktor naczelny "Szpilek". W latach 1978-1990 pełnił funkcję dyrektora Teatru Syrena w Warszawie.

Jako dyrektor teatru nadal publikował recenzje, przede wszystkim w "Expressie Wieczornym". Miały one wyraźnie lżejszy charakter niż w dekadzie poprzedniej, ujawniło się w nich bardziej pióro felietonisty. Krytyk nadal przywiązywał duże znaczenie do kontekstu historycznego dzieła, ze swadą opisywał dzieje sceniczne dramatów, by następnie w kilku rysach skonfrontować wizję autora z propozycjami realizatorów. Nadal w jego wypowiedziach dużą rolę odgrywał opis kreacji aktorskich. Teksty miały jednak charakter raczej recenzji typowych dla prasy codziennej aniżeli pogłębionych analiz krytycznych. W latach osiemdziesiątych Filler publikował felietony w "Gazecie Krakowskiej" - pisane lekkim stylem, dowcipne. Często były to sprawozdania z życia teatralnego Warszawy, w których rola prominenta owego życia swobodnie miesza się z perspektywą krytyka i historyka.

Po zwolnieniu ze stanowiska dyrektora Teatru Syrena Filler wydawał pismo "Plejtboj", imitację "Playboya", zajmował się też wydawaniem kaset wideo i produkcją filmów. Następnie podjął próbę ponownego wypromowania w Polsce Violetty Villas, której zorganizował trasę koncertową po kraju oraz występy zagraniczne. Przez rok pracował w Petersburgu, gdzie organizował teatr rewiowy. Po powrocie do Polski zajął się ponownie działalnością publicystyczną. Napisał książkę o Villas ("Violetta Villas - tygrysica z Magdalenki", 1993) oraz kilkanaście innych, poświęconych gwiazdom polskiej rozrywki: estrady, sceny i telewizji. Pod koniec życia pisywał felietony do "Trybuny".

Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Nagrody i odznaczenia:
1964 - Nagroda Komitetu d/s PRiTV za program rozrywkowy "Wielokropek"
1977 - Nagroda im. Boya
1978 - Krzyż Oficerski OOP
1985 - Honorowa Odznaka m.st. Warszawy
1985 - Medal 40-lecia PRL
Brązowy Krzyż Zasługi
Srebrny Krzyż Zasługi
Złoty Krzyż Zasługi
Krzyż Kawalerski OOP

Źródła: E-teatr, Wikipedia, FilmPolski, Wiadomości Teatralne



Opracował Ryszard Klimczak
Dziennik Teatralny
10 lutego 2018
Portrety
Witold Filler