Zdrowie i wstrzemięźliwość
Michel Foucault w trzeciej części Historii seksualności zatytułowanej „Troska o siebie" analizuje teksty napisane w dwóch pierwszych wiekach naszej ery. Przywołuje on pisma, bardzo różne pod względem stylistyki i genologii (np. Sennik Artemidora z Efezu, Diatryby Epikteta, pisma Seneki), aby wyłuskać z nich podstawowe supozycje i założenia, często niewyrażane wprost przez autorów, dotyczące wielu wymiarów ludzkiej seksualności.Michel Foucault w trzeciej części Historii seksualności zatytułowanej „Troska o siebie" analizuje teksty napisane w dwóch pierwszych wiekach naszej ery. Przywołuje on pisma, bardzo różne pod względem stylistyki i genologii (np. Sennik Artemidora z Efezu, Diatryby Epikteta, pisma Seneki), aby wyłuskać z nich podstawowe supozycje i założenia, często niewyrażane wprost przez autorów, dotyczące wielu wymiarów ludzkiej seksualności.
Na podstawie tekstów autorów takich jak Galen, Epiktet czy Seneka (może należałoby napisać, w kontekście filozofii francuskiego myśliciela, emanacji określonych dyskursów), autor Historii seksualności próbuje zrekonstruować przekonania dotyczące ludzkiej seksualności dominujące w pewnych środowiskach, a także ich mniej czy bardziej subtelne przemiany zachodzące na przestrzeni wieków. Foucault prowadząc zdyscyplinowaną, solidną i klarowną analizę, wprost określa główny kierunek tych zmian, których świadectwo można zaobserwować w antycznych tekstach.
Ewolucję tę można streścić w następujący sposób. Na początkach naszej ery niektórzy autorzy rzymscy zaczynają uznawać, że akt seksualny może spowodować destrukcyjny wydatek energetyczny i osłabić siłę życiową mężczyzn. W związku z tym myśliciele tacy jak Galen zalecają szczególną ostrożność i opanowanie w wszelkiego rodzaju kontaktach seksualnych. Do rygorystycznego ograniczenia tego typu zbliżeń zachęcają również stoicy. Tak samo jedni jak i drudzy namawiają do wstrzemięźliwości nie z powodu grzeszności samego aktu, jak to będą później czynić myśliciele chrześcijańscy, ale z powodu troski o siebie, o własne zdrowie i dobrostan. Stosunek seksualny jest niebezpieczny dla zdrowia, dlatego należy go unikać albo podejmować według szczegółowych zaleceń i wskazówek. Myśliciele tacy jak św. Augustyn sformułują podobne zalecenia, ale ich motywacja, będzie tkwić u zupełnie odmiennego źródła.
Foucault w 3 tomie Historii... porusza również bardzo ciekawy wątek wzrostu znaczenia małżeństwa i więzi matrymonialnych, a także rozważa przekształcanie się oceny moralnej miłości homoerotycznej pomiędzy mężczyznami. To drugie zagadnienie jest szczególnie ciekawe. Nie tylko dlatego, że francuski filozof przedstawia starannie różne stanowiska i spory dotyczące tej kwestii obecne w wybranych tekstach. Także z powodu swoistego braku: nieobecności i dyskryminacji kobiet. Wiąże się z tym surowe potępienie związków lesbijskich. Ten problem – związany m.in. z charakterem dostępnych źródeł pisanych sprzed dwóch tysięcy lat, pisanych przez mężczyzn i dla mężczyzn – jest jedynie wzmiankowany w książce Foucaulta. Wyraźna jest przyjmowana w antycznych tekstach niższa pozycja kobiet w hierarchii społecznej, która nie tylko redukuje je do roli biernych i gorszych istoty pozbawionej głosu. Zdaje się – chociaż o tym Foucault nie pisze – że źródła antycznego dowartościowania homoseksualnych związków pomiędzy mężczyznami (vide „Uczta" Platona) mogą tkwić w traktowaniu kobiet jako gorszych od mężczyzn, pozbawionych dostępu do mądrości czy w ogóle wartości nazywanych duchowymi. Przecież związki homoseksualne mężczyzn w antycznej Grecji miały opierać się głównie na więzi duchowej (że nie tylko do niej się ograniczały – była rzeczą wiadomą), a więc na sferze, w mniemaniu niektórych antycznych autorów, niedostępnej dla kobiet.
Historia seksualności Foucaulta stanowi fascynujące kompendium przedstawiające wiele ciekawych wątków związanych ze zmianami zachodzącymi na przestrzeni wieków w obrębie różnych środowisk w ocenie aktów seksualnych i obowiązujących norm. I chociaż wobec tego dzieła wysuwane są w pewnym stopniu słuszne zarzuty, m.in. nieuprawnionego uogólnienia czynionego na podstawie dzieł mogących stanowić jedynie wyraz indywidualnych poglądów, to książka ta, prowadzona stylem jasnym i konsekwentnym jest fascynującym podręcznikiem odkrywającym przed czytelnikiem mozaikę rozmaitych wizji ludzkiej seksualności.
Michał Cierzniak
Materiał Wydawnictwa
15 stycznia 2021