Siostra bogów. Ahat ili

Pisarka stworzyła tę powieść w ramach projektu ogłoszonego przez brytyjskie wydawnictwo z Edynburga „Canongate", które zaprosiło najwybitniejszych pisarzy świata do zreinterpretowania mitów i legend. Z Polski zaproszono Olgę Tokarczuk, Jacka Dukaja i Pawła Huelle.

Czy opowieść o Annie In zostanie przetransportowana także i na język baletu? I czy będzie dalej żyła w zróżnicowanych postaciach w przestrzeniach literackich, muzycznych i teatralnych?

Mit ten osadzony przez Olgę Tokarczuk w powieści w cybernetycznym świecie pod ziemią i nad nią, został już zinterpretowany w formie performensu, do którego zaproszono aktorkę Martę Malikowską. Przedstawiono go podczas niedawnych Gdańskich Spotkań Tłumaczy Literatury. Organizatorzy zgłosili się do IP-Group, która zaprosiła do projektu Martę Malikowską. Książka Olgi Tokarczuk "Anna In" okazała się dla wszystkich fascynującym wyzwaniem.

- "Najpierw oczywiście czytanie książki, po raz drugi, po raz trzeci. Dyskutowaliśmy bardzo dużo wokół literatury Olgi, języka Olgi, wokół mitu Anny In. Te rozmowy były czasem bardzo długie i męczące, a czasem nic z nich nie wynikało. Ale tworzyła się jakaś nasza wspólna przestrzeń. Między słowami także. Wyobrażałam sobie Annę In, co czuje, jak chodzi, jak się porusza, jak śpi, co ją boli, gdzie boli i jak boli. Dużo myślałam o jej ciele i obserwowałam swoje myśli, wracając ciągle do książki. Najbardziej interesowały mnie oczywiście fragmenty wzbudzające we mnie te emocje, które i mnie dotykały, a związane były głównie z jej stanami emocjonalnymi – mówiła wówczas Marta Malikowska.

- Podczas pracy nad projektem najwięcej rozmawiałam z Anką Herbut o Inanie, o kobiecości w ogóle, o seksualności, o wolności, o emocjonalności, o przekraczaniu granic. Właśnie z tych wszystkich rozmów powstał nasz film i performens. Gdy weszłam do piwnicy Teatru Szekspirowskiego, gdzie miał dziać się nasz "performens", zobaczyłam małe okno w ścianie i od razu chciałam w nie wejść i stopić się ze ścianą. Poczuć chłód tej białej przestrzeni na swojej skórze".

Przepisanie powieści po wielu latach na operowe libretto, to przeskalowanie całej fabuły, oczyszczenie z fantastycznej narracji, z plastyczno-przestrzennych opisów, to pozostawienie myśli, emocji postaci. Przeniesienie całej literackiej przestrzeni na język dialogów i na skomponowanie muzyki oraz rozpisanie na głosy śpiewaków operowych jest podróżą do zupełnie innego wymiaru.

A w tej podróży fascynuje analizowanie wybranych partii powieściowych i porównywanie ich z operowymi dialogami, dla których stały się źródłem. To drobiazgowe zajmowanie się słowem, jego wyobrażeniową mocą, dzięki której można dotrzeć do technik „przenoszenia" narracji do libretta. To także konstruowanie na nowo wybranych postaci, nadawanie im innych imion, tworzenie ich charakterów i osobowości, które wynikają z wypowiadanych-wyśpiewanych dialogów. To szukanie dla nich melodii, przez tych czytelników, którzy opery nie widzieli, to wyobrażanie sobie klimatu podziemnego świata.

Libretto stworzone przez Olgę Tokarczuk wybrzmiewa w wielu językach. Obok języka polskiego jest i staro-cerkiewno-słowiański, łaciński, starogrecki, akadyjski, nahuatl.

Warto też zwrócić uwagę na część Sceny dramatyczne, poprzedzające Libretto. Stanowią swego rodzaju wprowadzenie do niego. Zostały podzielone na partie z epilogiem włącznie, a toczone dialogi przebiegają zgodnie z chronologią wydarzeń powieściowych oraz tworzą przede wszystkim atmosferę do której zaprasza Libretto. I właśnie ta część obok partii postaci wygłaszanych w języku polskim zawiera tłumaczenia na wyżej wymienione języki, dokonane przez wybitnych polskich tłumaczy.

Zstąpienie do podziemnego świata, w otchłań śmierci i powrót do świata nadziemnego to temat, który Olga Tokarczuk najpierw filtruje w powieści „Anna In w grobowcach świata", a następnie przecedza w libretto. Warto wejść w ten „operowy" wymiar, który tworzy, konstruuje przy pomocy słów.

Współautorem książki jest zmarły niedawno, prof. Zbigniew Mikołejko, który opatrzył libretto wspaniałym merytorycznie komentarzem „Zstąpić w otchłań, zamieszkać w pieśni". Rozważania profesora zagłębiają się w bezmiar politeistycznych mitów z bogami w roli głównej. Przedstawia wyobrażenia na temat otchłani, piekielnych głębi, stosując cytaty, przypisy, wędrówki po świecie bogiń. Zastanawia się nad ich uniwersalnym znaczeniem, odnosi się do postaci z powieści, zestawia ich imiona, wygląd, cechy osobowości. Wskazuje na tragiczność władczyni podziemi – Ereszkigal, analizuje pojęcie samotności, zestawia miłość i nienawiść.

Tak jak Olga Tokarczuk nadaje każdemu wypowiedzianemu przez postaci zdaniu głęboką myśl, sens i metaforę, symbolikę, tak jak prowokuje do myślenia, tak i Zbigniew Mikołejko opatruje je wyjaśnieniami, dopowiada ich kontekst, rozpościera przed czytelnikiem świat, w którym Tokarczuk umieściła swoich bohaterów. Bardzo interesujący jest rozdział o osobach dramatu, awersie i rewersie mitu o bogini Isztar.
Jest też informacja o wystawieniu opery podczas 16. edycji festiwalu Sacrum profanum.

Książka ta jest w pewnym sensie symbolem myśli ludzkiej, która stara się od wieków pojąć nieśmiertelność, wyobrazić sobie życie po śmierci, a i ją samą zinterpretować tak, by dawała nadzieję na życie wieczne. Sprzyjają temu zamieszczone zdjęcia oprowadzające czytającego po cywilizacji Sumerów, po świecie bogów i wierzeń. Są i fotografie z wystawionej opery dające możliwość na poznanie koncepcji scenografii oraz kostiumów.

Warto wiedzieć, że książka „ahat ili. Siostra bogów" ukazała się w dniu wręczenia Oldze Tokarczuk doktoratu honorowego przyznanego przez Senat Uniwersytetu Gdańskiego za Jej twórczość literacką oraz działalność kulturalna i społeczną. Doskonały plastycznie projekt graficzny i typograficzny autorstwa Stanisława Salija oraz niebywała pieczołowitość i staranność, jaka zawarta jest w książce, odzwierciedla pracę wszystkich osób, które ją stworzyły.
__

"ahat ilī. Siostra bogów. Sceny dramatyczne" – Olga Tokarczuk; Komentarze: Zbigniew Mikołejko; Projekt graficzny i typograficzny: Stanisław Salij; Wydawca: słowo/obraz terytoria; Posłowie, komentarze, wybór ilustracji: Zbigniew Mikołejko; Miejsce i rok wydania: Gdańsk 2024; Okładka: oprawa twarda z obwolutą; Format: 190 x 245 mm; Liczba stron: 240; ISBN: 978-83-8325-095-3